第十六卷:甘藷
甘藷
- 原 甘藷,一名朱藷,一名番藷,大者名玉枕藷。稗史类编云:岭外多藷,有发深山邃谷而得者,重数十斤,名玉枕藷。形圆而长,本末皆锐,肉紫皮白,质理腻润。气味甘,平,无毒。补虚乏,益气力,健脾胃,强肾阴,与薯蓣同功,久食益人。与芋及薯蓣自是各种,巨者如杯、如拳,亦有大如瓯者。气香,生时似桂花,熟者似蔷薇露。扑地傅生,一茎蔓延至数十百茎,节节生根,一𤱔种数十石,胜种谷二十倍。闽、广人以当米谷,有谓性冷者,非。三二月及七八月俱可种,但卵有大小耳。卵八九月始生,冬至乃止。始生便可食,若未须者勿顿掘,令居土中,日渐大,到冬至须尽掘出,不则败烂。
- 徐玄扈云:昔人谓蔓菁有六利,柿有七绝,予谓甘藷有十二胜。收入多,一也。色白味甘,诸土种中特为夐绝,二也。益人与薯蓣同功,三也。遍地傅生,剪茎作种,今岁一茎,次年便可种数十𤱔,四也。枝叶附地,随节生根,风雨不能侵损,五也。可当米谷,凶年不能灾,六也。可充笾实,七也。可酿酒,八也。乾久收藏,屑之旋作饼饵,胜用饧蜜,九也。生熟皆可食,十也。用地少,易于灌溉,十一也。春夏种,初冬收入,枝叶极盛,草秽不容,但须壅土,不用锄耘,不妨农工,十二也。
- 南方草木状 甘藷,盖薯蓣之类,或曰芋之类。根叶不如芋,皮紫而肉白,蒸鬻食之。产珠崖之地,海中之人,皆不业耕稼,惟掘地种甘藷。秋熟收之,蒸㬠,切如米粒,仓圌贮之,以充粮糗,是名藷粮。大抵南人二毛者,百无一二,惟海中之人寿百馀岁者,由不食五谷,食甘藷故耳。
- 异物志 甘藷出交广,南方民家以二月种,十月收之。其根似芋,亦有巨魁,大者如鹅卵,小者如鸡鸭卵。剥去紫皮,肌肉正白如肪,南人当米谷,果食炙皆香美。初时甚甜,经久得风稍淡。
- 甘藷疏
- 闽、广藷有二种。一名山藷,彼中故有之。一名番藷,有人自海外得此种,海外人亦禁不令出境,此人取藷绞入汲水绳中,因得渡海,分种移植,遂开闽广之境。两种茎叶多相类,但山藷植援附树乃生,番藷蔓地生。山藷形魁垒,番藷形圆而长。其味则番藷甚甘,山藷为劣。
- 江南田圩下者,不宜藷。若高仰之地,平时种蓝、种豆者,易以种藷,有数倍之获。大江以北,土更高,地更广,即其利百倍不啻矣。倘虑天旱,则此种𤱔收数十石,数口之家,止种一𤱔,纵灾甚,而汲井灌溉,一至成熟,终岁足食,又何不可。
- 集藻
- 序
- 原 明 徐玄扈 甘藷疏序 方舆之内,山陬海澨,丽土之毛,足以活人者多矣。或隐弗章,即章矣,近之人习用之,以为泽居之鱼鳖,山居之麋鹿也。远之人逖闻之,以为踰汶之貉,踰淮之橘也,坐是两者弗获相通焉。余不佞独持迂论,以为能相通者什九,不者什一,人人务相通,即世可无聚不足,民可无道殣。或嗤笑之,固陋之心,终不能移。每闻他方之产可以利济人者,往往欲得而艺之,同志者或不远千里而致,耕获菑畬,时时利赖其用,以此持论颇益坚。岁戊申,江以南大无麦禾,欲以树艺佐其急,且备异日也。有言闽越之利甘藷者,客莆田,徐生为予三致其种,种之,生且蕃,略无异彼土,庶几哉,橘逾淮弗为枳矣。余不敢以麋鹿自封也,欲遍布之,恐不可户说,辄以是疏先焉。
- 别录
- 增 物类相感志 手植如手锄锹等物,植随本物形状。
- 原 种植 种藷宜高地、沙地,起脊尺馀,种在脊上。遇旱可汲井浇灌,即遇涝年,若水退在七月中,气候既不及艺五谷,即可剪藤种藷。至于蝗蝻为害,草木荡尽,惟藷根在地,荐食不及,纵令茎叶皆尽,尚能发生。若蝗信到时,急令人发土遍壅,蝗去之后,滋生更易,是天灾物害皆不能为之损。人家凡有隙地,但只数尺,仰天见日,便可种,得石许,此救荒第一义也。须岁前深耕,以大粪壅之,春分后下种。若非沙土,先用柴灰或牛马粪和土中,使土脉散缓与沙土同,庶可行根,重耕起要极深。将藷根每段截三四寸长,覆土深半寸许,每株相去纵七八尺,横二三尺。俟蔓生既盛,苗长一丈,留二尺作老根,馀剪三叶为一段,插入土中,每栽苗相去一尺,大约二分入土,一分在外,即又生藷,随长随剪,随种随生,蔓延与原种者不异。凡栽须顺栽,倒栽则不生。节在土上即生枝,在土下即生卵。约各节生根,即从其连缀处断之,令各成根苗,每节可得卵三五枚。
- 制用
- 可生食、可蒸食、可煮食、可煨食。可切米,晒乾收,作粥饭。可晒乾磨粉,作饼饵。其粉可作梗子炒煤子食。取粉可作丸,似珍珠沙谷米。可造酒。但忌与醋同用。
- 一造粳。将糯米水浸五七日,以米酸为度,淘净晒乾,捣成细粉。 看晴天,将糯米粉入生水,和作团子如杯口大。即将藷根拭去皮,洗净沙,石上徐徐磨作浆,要极细,勿搀水。将糯团煮熟,捞入瓶中,用木杖尽力搅作糜,候冷热得所,大约以可入手为度。将藷浆倾入,每糯粉三斗,入藷浆一斤,搅极匀。先将乾小粉筛平板上,次将糜置粉上,又著乾粉,捍薄,晒半乾,切如骰子样,晒极乾,收藏。用时慢火烧锅令热,下二合许,慢火炒,少刻渐软,渐发成圆毬子,次下白糖、芝麻,或更加香料炒匀,候冷,极浮脆。每粳二升,可炒一斗。芋浆、山药浆亦可作。
- 造粉。取藷根,粗布拭去皮,水洗净。和水磨细,入水中,淘去浮渣,取澄下细粉,晒乾同豆粉。洒水作丸,与珍珠沙谷米无异。
- 造酒。藷根不拘多少,寸截断,晒半乾,甑炊熟,取出揉烂,入甑中。用酒药研细,搜和按实,中作小坎,候浆到看老嫩,如法下水,用绢袋滤过,或生或煮熟任用。其入甑寒暖,酒药分两,下水升斗,或用曲檗,或加药物,悉与米酒同法。若造烧酒,即用藷酒入锅,如法滴糟成头子烧酒,或用藷糟造常用烧酒,亦与酒糟造烧酒同。
- 藏种
- 九月十月间掘藷卵,拣近根先生者,勿令损伤,用软草包裹,挂通风处阴乾。
- 一法,于八月中拣近根老藤,剪七八寸长,每七八根作一小束。耕地作畦,将藤束栽畦内,如栽韭法,过月馀,每条下生小卵如蒜头状。冬月畏寒,稍用草盖覆,至来春分种。若老条、原卵在土中,无不坏烂。
- 一法,霜降前取近根卵稍坚实者,阴乾,以软草各衬,另以软草裹之,置无风和暖,不近霜雪不受冰冻处。
- 一法,霜降前收取根藤,曝令乾,于灶下掘窖,约深一尺五六寸,先下稻糠三四寸,次置种其上,更加稻糠三四寸,以土盖之。
- 一法,七八月取老藤,种入木筒或磁瓦器中,至霜降前,置草篅中,以稻糠衬,置向阳近火处,至春分后,依前法种。
- 收蔓 枝节已遍地不能容者,即为游藤,宜剪去之,及掘根时捲去。藤蔓俱可饲牛、羊、猪,或晒乾,冬月喂,皆能令肥腯。
- 用地 凡藷二三月种者,每株用地,方二步有半,而卵遍焉,每官𤱔约用藷三十六株。四五月种者,地方二步,而卵遍焉,𤱔约六十株。六月种者,方一步有半,而卵遍焉,𤱔约一百六株有奇。七月种者,地方一步,而卵遍焉,𤱔约二百四十株。八月种者,地方三尺以内,得卵细小矣,𤱔约九百六十株。种之疏密,略以此准之。九月畦种,生卵如箸如枣,拟作种,此松江法也。北方早寒,宜早一月算,又在视天气寒暖,临时斟酌耳。