第九卷:粟
粟
- 原 粟,古作𥟫,象穗在禾上之形,说文云,粟之为言续也,续于谷也。粱属也,盖粱之细者,本草云,穗大而毛长粒粗者为粱,穗小而毛短粒细者为粟。北方直名之曰谷,脱壳则谓之小米。
- 增 本草 粟,一名籼粟,古以粟为黍、稷、粱、秫之总称,而今之粟,在古但呼为粱,后人乃专以粱之细者名粟,大抵黏者为秫,不黏者为粟,故呼此为籼粟,以别秫而配籼。
- 原 秆高三、四尺,似蜀秫,秆中空有节,细而矮,叶似芦,小而有毛,穗似蒲,有毛,颗粒成簇,性咸、淡,养脾胃,补虚损,益丹田,利小便,解热毒,陈者尤良,北人日用不可缺者,谚云,谷三千一穗之实,至三千颗言多也,其名或因姓氏、地里,或因形似、时令,早则有赶麦黄、百日粮、六十日还仓之类,中则有八月黄、老军头之类,晚则有雁头青、寒露粟、铁鞭头之类,又有粱谷、滑谷、 白谷、白谷黄米、黄谷白米之类。
- 增 广志 有赤粟白茎,有黑格雀粟,有张公斑,有含黄,有苍背稷,有雪白粟,亦名白粟,又有白蓝下、竹头青、白逯、麦擢石、精狗蹯之名种云。
- 齐民要术 朱谷、高居黄、刘猪獬、道悯黄、聒谷黄、雀懊黄、续命黄、百日粮,有起妇黄、辱稻粮、奴子场、音加支谷、焦金黄、鹌�合履,今一名麦争场,此十四种,早熟、耐旱、免虫。聒谷黄、辱稻粮二种,味美。今堕车、下马看、白群羊、悬蛇赤尾、龙虎黄、雀民溙、马泄缰、刘猪赤、李谷黄、河摩粮、东海黄、石䮑岁、青茎青、黑好黄、陌南木、隈堤黄、宋�痴、指张黄、兔胠青、惠日黄、写风赤、一晛黄、山鹾、顿党黄,此二十四种,穗皆有毛,耐风,免雀暴。宝珠黄、俗得白、张邻黄、白鹾谷、钧于黄、张蚁白、耿虎黄、都奴赤、茄芦黄、薰猪赤、魏爽黄、白茎青、竹根黄、调母粱、磊碨黄、刘沙白、憎延黄、赤粱谷、灵忽黄、獭尾青、续得黄、得容青、孙延黄、猪矢青、烟熏黄、乐婢青、平寿黄、鹿橛白、鹾折作、黄𥢏穇、阿居黄、赤巴粱、鹿蹄黄、狗苍、可怜黄、米谷、鹿橛青、阿返,此三十八种,中粗大谷。白鹾谷、调母粱二种,味美。择谷青、阿居黄、猪矢青有二种,味恶。黄𥢏穇、乐婢青二种,易舂。石柳阅、竹叶青,一名胡谷、水黑谷、忽泥青、冲天棒、雉子青、鸱脚谷、雁头青、揽堆黄、青子规,此十种,晚熟耐虫,灾则尽矣。
- 汇考
- 原 左传 襄公二十九年,郑子展卒,子皮即位,于是郑饥,而未及麦,民病,子皮以子展之命,饩国人粟户一钟。
- 晋书孝友传 刘殷梦人曰,西篱下有粟,寤而掘之,果得粟十五钟,铭曰,七年粟赐孝子刘殷。
- 宋书符瑞志 文帝元嘉二十二年,醴湖屯生嘉粟,一茎九穗。
- 增 宋史食货志 初,农时,太宗尝令取畿内青苗观之,听政之次,出示近臣,是岁,畿内菽粟苗皆长数尺。帝顾谓左右曰,朕每念耕稼之勤,苟非兵食所资,固当尽复其租税。
- 管子 桓公观于野曰,何物可比君子之德,隰朋曰,粟可比君子之德,管仲曰,苗始出生也,眴眴乎似孺子,安之则安,不得则危,命之曰禾,可比君子,桓公曰,善。
- 原 韩非子 邹穆公有令,食凫雁者必以秕,无敢以粟,凫雁无食,而以一石粟易一石秕,其费甚矣,请以粟食之,公曰,非尔所知也,夫百姓饷牛而耕,曝背而耘,勤而不敢惰者,岂为鸟兽食哉,粟米,人之上食也,奈何以养鸟,汝知小计,而不知大害矣。
- 淮南子 昔者仓颉作书而天雨粟。
- 增 风俗通 燕太子丹仰天叹,天为雨粟。
- 焦氏易林 新田宜粟,上农得谷,君子怀德,以千百福。
- 春秋说题辞 粟助阳扶性,粟之为言续也,粟五变,一变而以阳生为苗,二变而秀为禾,三变而祭然谓之粟,四变入臼米出甲,五变而蒸饭可食。阳以一立为法,故粟积大一分,穗长一尺。文以七列,精以五六立,故其字为粟。西者,金所立,米者,阳精。故西字合米而为粟。
- 博物志 雁食粟,则翼重不能飞。
- 古今注 武帝建元四年,天雨粟。 宣帝地节三年,长安雨黑粟。 元帝竟宁元年,山都县雨粟,色青黑,味苦,大者如小豆,小者如麻子。
- 拾遗记 乐浪之东,有背明之国,宜种百谷,有摇枝粟,其枝长而弱,无风常摇,食之益髓。有凤冠粟,似凤鸟之冠,食者多力。有游龙粟,叶屈曲,似游龙也,有琼膏粟,白如银,食此二粟,令人骨轻。 员峤山,一名环丘,上有方湖,周回千里,多大鹊,高一丈,衔不周之粟,粟穗高三丈,粒皎如玉,鹊衔粟飞于中国,故世俗间往往有之,其粟食之历月不饥,故吕氏春秋云,粟之美者,有不周之粟焉。
- 述异记 宋文帝即位,而江表二千馀里,野粟生焉。
- 原 唐纪 宣宗大中二年,福建进瑞粟十五茎,茎五、六穗。
- 增 全唐诗话 李绅初以古风求知于吕温,温见齐煦诵悯农诗曰,春种一粒粟,秋收万颗子,四海无閒田,农夫犹饿死。锄禾日当午,汗滴禾下土,谁知盘中飧,粒粒皆辛苦。曰此人必为卿相,果如其言。
- 泉州志 紫帽山有金粟洞,宋李邴云,唐时泉人客洛阳,邂逅一羽衣,寄书紫帽隐者。既归授书,遗以粟米半升,还家视之,金粟也。宋宁宗御书,金粟之洞,四字刻于石。
- 集藻
- 七言律诗
- 增 宋朱熹次秀野种粟韵 阿香一笑走丰隆,雨遍平畴万顷中,旧喜樊迟知学圃,今看许子快论功,遥怜郁郁翻秋陇,预想垂垂弄晚风,珍重诗翁且强健,东阡南陌兴无穷。
- 诗散句
- 增 唐李白 虽有数斗玉,不如一盘粟。
- 韩愈 囷仓谷粟满,未有旦夕忧。
- 杜甫 瘦地翻宜粟。
- 方干 舂粟引高泉。
- 宋陆游 云屿锄粟。
- 唐杜甫 鸟雀苦肥秋粟菽。