第四十三卷:素馨
素馨
- 原 素馨,一名那悉茗花,一名野悉蜜花,来自西域,枝干袅娜,似茉莉而小,叶纤而绿,花四瓣,细瘦,有黄白二色,须屏架扶起,不然不克自竖,雨中妩态,亦自媚人。
- 南方草木状 那悉茗花与茉莉花,皆自西域移植南海,南人爱其芳香,竞植之。
- 汇考
- 原 龟山志 昔刘王有侍女名素馨,冢上生此花,因以得名。
- 增 升庵诗注 陆贾南中行纪云,南中游女,以䌽丝贯素馨为饰,事载南方草木状,贯花绕髻至今犹然。
- 瓶花谱 素馨六品四命。
- 原 学圃馀疏 素馨出闽,黄者不甚香,亦间携至吾地,白者香胜于茉莉,但彼中亦未之见。
- 增 广州志 城西九里曰花田,弥望皆素馨花,南征录云,南海刘隐时有美人葬于此,至今花香异于他处。
- 花田人以种素馨为业,其神为南汉美人,故采摘必以妇女,而彼中妇女多不簪戴,有咏者曰,花田女儿不爱花,萦丝结缕饷他家,贫者穿花富者戴,明珠十斛似泥沙。
- 花渡头,在五羊门南岸,花贩每日分载素馨至城,从此上舟,故名。
- 集藻
- 说
- 原 明 陈献章 素馨说 草木之精气下发于上为英华率谓之花,然水陆所产妍媸高下美恶之等,盖万不齐焉,而人于其中,择而爱之,凡欲其有益于事非爱之而溺焉者也,产于此邦曰素馨者,香清而体白,郁郁盈盈,可掬可佩,贯四时而不凋,供一赏而有馀,亦花之佳者也,好事者致于予,予既爱之,遂益究其用,取花之蓓蕾者,与茗之佳者,杂贮陶瓶中,经宿,以俟茗饮之入焉,然则是花之用,虽不若麻缕之与菽粟,然盖亦不为无用也,人之资于麻缕,为其可以温也,资于菽粟,为其可以饱也,得之则生,不得则死,今是花也吾取焉,始以其能郁郁盈盈,少裨于茗耳,虽不汲汲可也不汲汲由用之可已也,使是花之于人,如麻缕之与菽粟,然又安可以哉,可已而已,不可已而不已,引而伸之,触类而长之,于道其庶几乎,治国其庶几乎。
- 赋
- 增 明 黎遂球 素馨赋 登羊城以西望,见绿草之田田,匪织雨而含珠,乃浮香以如烟,吊美人于黄土,照明镜于青天,惟斯花之可认,感今昔而相怜,尔乃向午如粟,薄暮放蕊,望通衢之凝雪,列七门而成市,得人气而转馥,在晚妆之初洗,围宝髻之盘盘,贯玉屑而齿齿,果并掷于车前,香可分于袖底,杂寒具而芬郁,蘸琉璃之露水,则有青楼姊妹,乌衣儿郎,缀流苏如夹缬,挂斗帐之四方,钩珊瑚之横枝,枕琥珀而低昂,如香稻之饲鹦鹉,等竹实之供凤凰,羡同心之可结,羌解佩而垂珰,于是重五之昼,双七之宵,或张翠幄于龙舫,或方兰𥫼为鹊桥,昼则艾虎累累,朱符飘飘,飞八张如比翼,驰千舸若联镳,蹋歌珠寺,燕客西壕,买花齐唤,馀钱乱抛,量三斛之苍玑,疑乍泣乎老鲛,与歌声兮同贯,侵酒气兮如消,宵则芳蕤作幄,新月如钩,海上载求仙之童女,水际排乞巧之高楼,灿明灯于重檐,俨列冕之垂旒,何玲珑之雕玉,覆火齐而作舟,总贯蕊之所为,若镂冰而笼篝,布经纬以如意,象禽鱼之优游,恒有香以避暑,纵无声而知秋,复有三五之夕,月出朦胧,巫坛礼斗,神弦舞风,白麟雪狮,翠凤玉龙,覆官街以列帐,峙重台而罩栊,咸当门以结䌽,联比户于帡幪,被华鬘与缨络,见琼岛之银宫,齐观灯而连袂,或驾桥而成虹,譬游蜂之出房,若舞蝶之钻丛,聆梵吹于香国,见闾巷皆花封,乃若博雅高士,道古名家,知为那悉之茗,用代阳羡之茶,或云当与楞严同至,或传载自博望之槎,比石榴而有馨,较菩提而擅花,又乌能起艳质而问之夫是以赋芳草于天涯。
- 七言古诗
- 增 宋 郑刚中 或问茉莉素馨孰优,予曰,素馨与茉莉香比肩,但素馨叶似蔷薇而碎,枝似酴醾而短,大率类草花比茉莉体质闲雅不及也 茉莉天姿如丽人,肌理细腻骨肉均,众叶薿薿开绿云,小蕊大花意淑贞,素馨于时亦呈新,蓄香便未甘后尘,独恨雷五虽清洁,珠玑绮縠终坐贫。
- 七言绝句
- 增 宋 蔡襄 寄南海李龙图求索素馨含笑花 二草曾观岭外图,开时尝与暑风俱,使君已自怜清福,分得新条过海无。
- 原 陈与义 素馨 羞将姿媚随花谱,爱伴孤高上月评,独恨遇寒成弱植,色香殊不避梅兄。
- 郑域 素馨 妙香真色自天然,羞御铅华学女妍,只向温柔乡里活,怕寒不许上林传。
- 傅大谏 素馨 昔日云鬟锁翠屏,只今烟冢伴荒城,香销韵断无人问,空有幽花独擅名。
- 明 杨慎 素馨花 金碧佳人堕马妆,鹧鸪林里斗芬芳,穿花贯缕盘香雪,曾把风流恼陆郎。
- 诗散句
- 原 宋 祝穆 细花穿弱缕,盘向绿云鬟。
- 明 林鸿 素馨花发暗香飘,一朵斜簪近翠翘。
- 词
- 原 宋 张镃 菩萨蛮 层层细剪冰花小,新随荔子云帆到,一露一番开,玉人催买栽。 爱花心未已,摘放冠儿里,轻浸水晶凉,一窝云影香。
- 增 史达祖 风入松 素馨跗萼太寒生,多剪春冰,夜深绿雾侵凉月,照晶晶,花叶分明,人卧碧纱幮净,香吹雪练衣轻。 频伽衔得堕南薰,不受纤尘,若随荔子华清去,定空埋,身外芳名,借重玉炉沉炷,起予石鼎汤声。
- 原 刘镇 念奴娇 调冰弄雪,想花神清梦,徘徊南土,一夏天香收不起,付与蕊仙无语,秀入精神,凉生肌骨,销尽人间暑,稼轩愁绝,惜花还胜儿女。 长记歌酒阑珊,开时向晚,笑绝金茎露,月浸阑干天似水,谁伴秋娘窗户,困殢云鬟,醉欹风帽,总是牵情处,返魂何在,玉川风味如许。
- 尹焕 霓裳中序第一 青颦粲素靥,海国仙人偏耐热,餐尽风香露屑,便万里凌空,肯凭莲叶,盈盈步月,悄似怜轻去瑶阙,何人在,忆渠痴小,点点爱轻捷。 愁绝,旧游轻别,忍重看锁香金箧,凄凉清夜簟茀,怅杳杳,诗魂真化风蝶。冷香清到骨,梦十里,梅花霁雪,归来也,厌厌心事,自共素娥说。
- 别录
- 增 广东新语 珠江南岸,有村曰庄头,周里许,悉种素馨,亦曰花田,率以昧爽往摘,以天未明,见花而不见叶,其稍白者,则是其日当开者也,既摘,覆以湿布,毋使见日,其已开者则置之,花客涉江买以归,一时穿灯者、作串与璎珞者数百人,城内外买者万家,富者以斗斛,贫者以升,其量花若量珠然。花宜夜,乘夜乃开,上人头髻乃开,见月而益光艳,得人气而益馥,竟夕氤氲,至晓萎,犹有馀味,怀之辟暑,吸之清肺气,又宜作灯,雕玉镂冰,玲珑四照,游冶者以导车马,故杨用修云,粤中素馨灯,天下之至艳者也,儿女以花蒸油取液,为面脂头泽,谓能长发润肌,其为龙涎香饼香串者,治以素馨,则韵味愈远,隆冬花少曰雪花,摘经数日乃开,夏月花多,琼英狼籍,入夜满城如雪,触处皆香。
- 广中七月七日,多为素馨花艇,游泛海珠及西濠、香浦,秋冬作火清蘸,则千门万户皆挂素馨灯,结为鸾凤诸形,或作流苏,宝带葳蕤,间以朱槿以供神,或当宴会酒酣出素馨毬以献客,客闻寒香,而沉醉以醒,以挂复斗帐中,虽盛夏能除炎热,枕簟为之生凉,谚曰,槟榔辟寒,素馨辟暑,故粤人以二物为贵,献客者先以槟榔,次以素馨。