第四十六卷:萱花 鹿葱 水葱
萱花
- 原 萱,本作萱,又通作谖、萱、萱、萱。一名忘忧,说文云,萱,忘忧草也。一名疗愁,述异记云,吴中呼为疗愁花。一名宜男,风土记云,怀妊妇人佩其花,则生男,故名宜男。
- 增 本草 一名丹棘,古今注云,欲忘人之忧,则赠之以丹棘,丹棘一名忘忧,故也。一名鹿剑,一名妓女。
- 原 苞生茎无附枝,繁萼攒连,叶四垂,花初发如黄鹄嘴,开则六出,时有春花、夏花、秋花、冬花四季,色有黄、白、红、紫、麝香、重叶、单叶数种,与鹿葱相似,惟黄如蜜色者清香。
- 增 格物丛话 一种名凤头者尤佳。
- 学圃馀疏 一种小而绝黄者曰金台。
- 原 春食苗,夏食花,其稚芽、花跗皆可食,性冷,能下气,不可多食。
- 汇考
- 增 博物志 神农经曰,中药养性,谓合欢蠲忿,萱草忘忧。
- 增 清异录 孟昶时,每腊日,内官各献罗体圈金花树子,梁守珍献忘忧花,缕金于花上,曰独立仙。
- 花经 忘忧四品六命。
- 三柳轩杂识 萱草花为欢客。
- 西溪丛语 毛诗伯兮篇云,焉得谖草,言树之背。注云,谖草令人忘忧,背北堂也。今人多用北堂、萱堂于鳏居之人,然伯之暂出未尝死也,但其花未尝双开,故有北堂之义。说文,萱、萱、萱、萱皆一字也,令人忘忧,通作谖。据尔雅,谖,训忘也,因其忘故,古用谖草字。嵇康养生论云,合欢蠲忿,萱草忘忧。本草云,利心志,令人欢喜,忘忧。风土记云,妇人有妊,佩之生男子,故谓之宜男草。陆士衡诗云,焉得忘归草,言树背与襟,忘归之义未详。
- 集藻
- 颂
- 原 魏 曹植 宜男花颂 草号宜男,既煜且贞,其贞伊何,惟乾之嘉,其煜伊何,绿叶丹华,光采晃曜,配彼朝日,君子耽乐,好和琴瑟,固作螽斯,惟物孔臧,福齐太姒,永世克昌。
- 赋
- 原 晋 夏侯湛 忘忧草赋 淑大邦之奇草兮,应则百之休祥,禀至贞之灵气兮,显嘉名以自彰,冠众卉而挺生兮,承木德于少阳,体柔性刚,蕙洁兰芳,结纤根以立本兮,嘘灵渥于青云,顺阴阳以滋茂兮,笑含章之有文,远而望之,烛若丹霞照青天,近而观之,晔若芙蓉鉴绿泉,萋萋翠叶,灼灼朱华,炜若珠玉之树,焕如景宿之罗,𠑽后妃之盛饰兮,登紫微之内庭,回日月之晖光兮,随天运以虚盈。
- 傅玄 宜男花赋 猗猗令草,生于中方,花曰宜男,号应祯祥,远而望之,焕若三辰之丽天,近而察之,明若芙蓉之鉴泉,于是姣童媛女,以时来征,结九秋之永思,含春风以娱情。
- 增 梁 徐勉 萱草花赋 览诗人之比兴,寄卉木以命辞,惟平章之萱草,欲忘忧而树之,爰有幽忧,庭闲志静,高木列其阴,兰芳糅其影,玩丛蘤之争芬,悦群根之竞颖,或开红而散紫,或𦯀蒀于上春,信兹华之独秀,投金质于炎辰,既耀色以祛痗,亦含香而可均,不待合欢之木,无俟孙枝之筠,同芰荷于阑暑,及蝉露乎首旻,其叶四垂,其跗六出,亦曰宜男,加名斯吉,华而不艳,雅而不质,随晦明而舒卷,与风霜而荣悴,笑杜蘅与揭车,何众汇之能匹。
- 文散句
- 原 魏 王朗 与魏太子书 惠书不遗,慰沃,奉读欢笑,以籍饥渴,虽萱草忘忧,皋苏释劳,无以加也。
- 增 应玚 报庞惠公书 虽萱草在背,皋苏在侧,悒愤不逞,祗以增毒。
- 梁元帝 与刘智藏书 鹄望还信,以代萱苏。
- 何逊 为衡山侯与妇书 始知萋萋萱草,忘忧之言不实,团团轻扇,合欢之用为虚。
- 五言古诗
- 原 梁元帝 宜男草 可爱宜男草,垂采映倡家,何时如此叶,结实复含花。
- 增 北齐 阳休之 咏萱草 开跗幽涧底,散采曲堂垂,优柔清露湿,微穆惠风吹,朝朝含丽景,夜夜对华池。
- 隋 魏澹 咏阶前萱草 绿草正含芳,靃靡映前堂,带心花欲发,依笼叶已长,云度时无影,风来乍有香,横得忘忧号,余忧遂不忘。
- 韦应物 对萱草 何人树萱草,对此郡斋幽,本是忘忧物,今夕重生忧,丛疏露始滴,芳馀蝶尚留,还思杜陵圃,离披风雨秋。
- 宋 司马光 萱草 叶濯宿露翠,花迎朝日黄,昔谁封殖此,俨列侍高堂,达士隐于吏,孰为行与藏,逍遥玩永日,自无忧可忘。
- 明 高启 萱草 不见堂上亲,空树堂下草,夏来风雨繁,离披数丛老,日暮欲忘忧,搴芳转伤抱。
- 五言律诗
- 增 唐 陈子昂 魏氏园亭人赋一物得秋亭萱草 昔时幽径里,荣耀杂春丛,今来玉墀上,销歇畏秋风,细叶犹含绿,鲜花未吐红,忘忧谁见赏,空此北堂中。
- 李峤 萱草 屣步寻芳草,忘忧自结丛,黄英开养性,绿叶正依笼,色湛仙人露,香传少女风,还依北堂下,曹植动文雄。
- 李咸用 萱草 芳草比君子,诗人情有由,祗应怜雅态,未必解忘忧,积雨莎庭小,微风藓砌幽,莫言开太晚,犹胜菊花秋。
- 原 宋 黄庭坚 萱草 从来占北堂,雨露借恩光,与菊乱佳色,共葵倾太阳,人生真苦相,物理忌孤芳,不及空庭草,荣衰可两忘。
- 增 金 周昂 萱草 万里黄萱好,风烟接路傍,迹疏虽异域,心密竟中央,染练成初色,移瓶得细香,客愁无路遣,始为看花忘。
- 七言律诗
- 增 明 高启 萱草 幽华独殿众芳红,临砌亭亭发几丛,乱叶离披经宿雨,纤茎窈窕擢薰风,佳人作佩频朝采,倦蝶寻香几处通,最爱看来忧尽解,不须更酿酒多功。
- 五言绝句
- 增 唐 白居易 酬梦得比萱草见赠 杜康能散闷,萱草解忘忧,借问萱逢杜,何如白见刘。
- 原 聂夷中 游子吟 萱草生堂阶,游子行天涯,慈亲倚堂门,不见萱草花。
- 增 宋 朱熹 萱草 春条拥深翠,夏花明夕阴,北堂罕悴物,独尔澹冲襟。 西窗萱草丛,昔是何人种,移向北堂前,诸孙时绕弄。
- 王十朋 萱草 有客看萱草,终身悔远游,向人空自绿,无复解忘忧。
- 原 徐似道 题萱草 莫讶萱枝小,能施宫样妆,只缘渲染足,绝似杜兰香。
- 七言绝句
- 增 唐 吴融 忘忧花 繁红落尽始凄凉,直道忘忧也未忘,数朵殷红似春在,春愁特此系人肠。
- 宋 梅尧臣 萱草 人心与草不相同,安有树萱忧自释,若言忧及此能忘,乃是人心为物易。
- 明 李东阳 馈萱邃𤲅太宰侑以一诗 雨后宜男色更深,采来新自玉堂阴,紫葵红药标题遍,可忍黄花独苦心。
- 原 黄省曾 清萱到处碧鬖鬖,兴庆宫前色倍含,借问皇家何种此,太平天子要宜男。
- 诗散句
- 原 宋 宋祁 脩茎无附叶,繁萼攒莛首,每欲问诗人,定得忘忧否。
- 刘敞 种萱不种兰,自谓忧可忘,绿叶何萋萋,春愁更茫茫。
- 增 苏轼 萱草虽微花,孤秀自能拔,亭亭乱叶中,一一芳心插。
- 汉 李陵 愿得萱草枝,以解饥渴情。
- 宋 谢惠连 积愤成疚痗,无萱将如何。
- 齐 王融 思君如萱草,一见乃忘忧。
- 梁 江淹 消忧非萱草,永怀寄梦寐。
- 唐 李白 忘忧或假草,满院罗丛萱。
- 原 孟郊 萱草儿女花,不解壮士忧。
- 宋 宋祁 腻蘤金英扑,纤莛玉股抽。
- 晏殊 若教花有语,𨚫解使人愁。
- 增 石延年 移萱树之背,丹霞间缥色。
- 苏辙 萱草朝始开,谺然黄鹄觜。
- 朱乔年 秾花夫岂少,爱此入风雅。
- 陆游 根苏萱出土,冰断水生纹。
- 程俱 堂萱不吾负,芽甲破春雪。
- 原 唐 于鹄 胸前空带宜男草,嫁得萧郎爱远游。
- 温庭筠 宜男漫作后庭草,不似樱桃结子红。
- 增 宋 陆游 帘外微风斜燕影,池边残照歛萱房。
- 唐 张九龄 萱草忧可树。
- 原 李白 忘忧当树萱。
- 温庭筠 萱草含丹粉。
- 增 李商隐 忘忧碧叶齐。
- 杜牧 眉点萱芽嫩。
- 元 张昱 染裙萱草才抽绿。
- 别录
- 原 种植 雨中分,勾萌种之,初宜稀,一年后自然稠密,或云,用根向上,叶向下种之,则出苗最盛,夏萱固繁,秋萱亦不可无,盖秋色甚少,此品亦庶几可壮秋色耳。
- 宋氏种树书 萱有三种,单瓣者可食,千瓣者食之杀人,惟色如蜜者香清叶嫩,可𠑽高斋清供,又可作蔬食,不可不多种也。
- 制用 采花作菹,甚利胸膈。 采花入梅酱、砂糖可作美菜,鲜者积久成多,可和鸡肉,其味胜黄花菜,彼则山萱故也。
- 增 本草 东人采其花跗乾而货之,名为黄花菜。
- 野菜笺 盐三分,糖霜一钱,麻油半盏,和起作伴菜料头,或加捣姜些少,又是一制。凡花菜采来洗净,滚汤焯起,速入水漂一时,然后取起榨乾,拌料供食,其色青翠不变,如生且又脆嫩不烂,更多风味。家菜亦如此法,他若炙煿作齑,不在此制。
附录 鹿葱
- 原 鹿葱色颇类萱,但无香尔,鹿喜食之,故以命名,然叶与花茎皆各自一种。萱叶绿而尖长,鹿葱叶团而翠绿。萱叶与花同茂,鹿葱叶枯死而后花。萱一茎实心而花五、六朵节开,鹿葱一茎虚心而花五、六朵并开于顶。萱六瓣而光,鹿葱七、八瓣。本草注萱云,即今之鹿葱,误。按嵇含宜男花序云,荆楚之土号为鹿葱,根苗可以荐于俎,世人欲求男者,服之尤良也,则古人亦以鹿葱为萱花,盖一类而二种也。
- 集藻
- 五言古诗
- 增 梁 沈约 咏鹿葱 野马不任骑,兔丝不任织,既非中野花,无堪麇麚食。
附录 水葱
- 增 南方草木状 水葱花、叶皆如鹿葱,花色有红、黄、紫三种,出始兴,妇人怀妊佩其花生男者,即此花,非鹿葱也,交广人佩之极有验,然其土多男,不厌女子,故不常佩也。按此说又与风土记、嵇含序不同,未知孰是,本草谓亦萱草之类是也。