第四十一卷:蜡梅
蜡梅
- 增 本草 蜡梅,一名黄梅花,黄庭坚诗序云,香气似梅,类女工撚蜡所成,京洛人因谓蜡梅。范成大梅谱云,本非梅类,以其与梅同时,而香又相近,色酷似蜜脾,故名蜡梅。王世懋学圃馀疏云,考蜡梅原名黄梅,故王安国熙宁间尚咏黄梅,至元祐间苏、黄命为蜡梅,人言腊时开,故名腊梅,非也,为色正似黄蜡耳。
- 原 蜡梅,小树,丛枝尖叶,木身与叶类桃而阔大尖硬,花亦五出,色欠晶明。以子种出,经接过,花疏,虽盛开常半含,名磬口梅,梅谱云,言似僧磬之口也。学圃馀疏云,出河南。花史云,楚中荆襄者最佳,色深黄,圆瓣如白梅,若瓶一枝,香可盈室。次曰荷花,学圃馀疏云,出松江。花史云,瓣有微尖,形似荷花。又次曰九英,梅谱云,子种,不经接,花小香淡,其品最下,谓之狗蝇,后讹为九英。又有开最先,色深黄如紫檀,花密香浓,名檀香梅,此品最佳。此花多宿叶,结实如垂铃,尖长寸馀,子在其中。
- 汇考
- 增 王直方诗话 蜡梅,山谷初见之,戏作二绝,缘此,盛于京师。
- 原 梅谱 蜡梅,香极清香,殆过于梅,初不以形状贵也,故难题咏,山谷、简斋但作五言小诗而已。
- 增 宾朋宴话 王直方,父家多侍儿,而小鬟素儿尤妍丽,王尝以蜡梅花送晁无咎,无咎以诗谢之,有云,芳菲意浅姿容淡,忆得素儿如此梅。
- 竹坡诗话 东南有蜡梅盖自近时始,余童时犹未之见,元祐间鲁直诸公方有诗,前此未尝有赋此诗者,政和间李端叔在姑溪,元夕见之僧舍中,尝作两绝,其后篇云,程氏园当尺五天,千金争赏凭朱栏,莫因今日家家有,便作寻常两等看,观端叔此诗,可以知前日之未尝有也。
- 梅溪诗注 东南腊梅,叶落始开,峡中地暖,花开而叶不落。
- 三柳轩杂识 姚氏残语以蜡梅为寒客,今改为久客。
- 花经 蜡梅一品九命。
- 瓶史 浴蜡梅宜清瘦僧,然寒花性不耐浴,当以轻绡护之。 蜡梅以水仙为婢。
- 京口诸山记 焦山观音阁,蜡梅一株,轻风翩反若传隐士神者。
- 集藻
- 七言古诗
- 原 宋 苏轼 蜡梅一首赠赵景贶 天工点酥作梅花,此有蜡梅禅老家,蜜蜂采花作黄蜡,取蜡为花亦其物,天工变化谁得知,我亦儿嬉作小诗,君不见,万松岭上黄千叶,玉蕊檀心两奇绝,醉中不觉度千山,夜闻梅香失醉眠,归来𨚫梦寻花去,梦里花仙觅奇句,此间风物属诗人,我老不饮当付君,君行适吴我适越,笑指西湖作衣钵。
- 陈师道 和苏公蜡梅 化人巧作缃样花,何年落子空王家,羽衣霓裳涴香蜡,从此人间识尤物,青琐朱郎𨚫未知,天公下取仙翁诗,乌丸鸡距写玉叶,𨚫怪寒花未清绝,北风驱雪度关山,把烛看花夜不眠,明朝诗成公亦去,长使诗仙诵佳句,湖山信美更须人,已觉西湖属此君,坐想明年吴与越,行酒赋诗听击钵。
- 陈与义 蜡梅 智琼额黄且勿誇,回眼视此风前葩,家家融蜡作杏蒂,岁岁逢梅是蜡花,世间真伪非两法,映日细看真是蜡,我今嚼蜡已甘腴,况此有韵蜡不如,只愁繁香欺定力,薰我欲醉须人扶,不辞花前醉倒卧经月,是酒是香君试别。
- 增 周必大 次韵王龟龄省中黄梅 化工未约酴醾菊,先放缃梅伴群玉,幽姿著意慕铅黄,正色何心轻萼绿,妆成自浅风味深,对此宁辞食无肉,可怜涪翁被渠恼,中岁梅屏杯杓醁。
- 杨万里 蜡梅次坡公韵 梅花已自不是花,冰魂谪堕玉皇家,不餐烟火更餐蜡,化作黄姑瞒造物,后山未觉坡先知,东坡勾引后山诗,金花劝饮金荷叶,两公醉吟许孤绝,人间姚魏漫如山,令人眼暗只欲眠,此花寒香来又去,恼损诗人难觅句,月兼花影𨚫三人,欠个文同作墨君,吾诗无复古清越,万水千山一瓶钵。
- 刘诜 和罗昌逢蜡梅 梅兄不见今几时,黄尘尽涴冰玉姿,𨚫疑来从金仙国,已觉颜貌俱近之,水边林下恍如昨,都非都似惊相嬉,额黄万斛涂未了,頩怒半落宫檐枝,缥裾下压绀裾裼,缃袖醉枕红肤脂,天寒鹅儿冻凝酒,日明蜂户光分脾,暗香著人欲袭骨,妙意未必和靖知,小窗静昼胆瓶古,长廊微雪珠帘垂,一枝几案谁所置,便觉春意生睫眉,勿嫌吟诗苦不似,酒觞更倒黄金卮。
- 五言律诗
- 增 宋 尤袤 蜡梅 破腊惊春意,凌寒试晓妆,应嫌脂粉白,故染曲尘黄,缀树蜂悬室,排筝雁著行,团酥与凝蜡,难学是生香。
- 原 杨万里 蜡梅 栗玉圆彫蕾,金钟细著行,来从真蜡国,自号小黄香,夕吹撩寒馥,晨曦透暖光,南枝本同姓,唤我作他杨。
- 增 朱熹 蜡梅 风雪催残腊,南枝一夜空,谁知荒草里,𨚫有暗香同,姿莹轻黄外,芳腾浅绛中,不遭岑寂侣,何以媚芳丛。
- 七言律诗
- 增 宋 王安国 黄梅花 庾岭时开媚雪霜,梁园春色占中央,莫教莺过毛无色,已觉蜂归蜡有香,弄月似浮金屑水,飘风如舞曲尘场,何人剩著栽培力,太液池边想菊裳。
- 陆游 荀秀才送蜡梅 与梅同谱又同时,我为评香似更奇,痛饮便判千日醉,清狂顿减十年衰,色疑初割蜂脾蜜,影欲平欺鹤膝枝,插向宝壶犹未称,合将金屋贮幽姿。
- 王十朋 蜡梅 天工著意点驼酥,不与江梅斗雪肤,露滴蜂房酿崖蜜,日烘龙脑喷金炉,万松张盖黄尤好,三峡藏春绿不枯,题品倘非坡与谷,世人应作小虫呼。
- 原 楼钥 咏蜡梅水仙 二株巧笑出兰房,玉质檀姿各自芳,品格雅称仙子态,精神疑著道家黄,宓妃漫诧凌波步,汉殿徒翻半额妆,一味真香清且绝,明窗相对古冠裳。
- 增 金 赵秉文 古瓶蜡梅 石冷铜腥苦未清,瓦壶温水照轻明,土花晕碧龙纹涩,烛泪痕疏雁字横,未许功名归鼎鼐,且收风月入瓶罂,娇黄唤醒朝阳梦,汉苑荒凉草棘生。
- 元 耶律楚材 蜡梅 越岭仙姿迥异常,洞庭春染六铢裳,枝横碧玉天然瘦,蕾破黄金分外香,反笑素英浑淡抹,𨚫嫌红艳太浓妆,临风浥此蔷薇露,醉墨淋漓寄渺茫。
- 五言绝句
- 原 宋 黄庭坚 咏蜡梅二首 金蓓锁春寒,恼人香未展,虽无桃李颜,风味极不浅。
- 体熏山麝脐,色染蔷薇露,披拂不满襟,时有暗香度。
- 陈师道 蜡梅 异色深宜晚,生香故触人,不施千点白,别作一家春。
- 增 陈师道 和豫章公黄梅 寒里一枝春,白间千点黄,道人不好色,行处若为香。
- 色轻花更艳,体弱香自永,玉质金作裳,山明风弄影。
- 旧鬓千丝白,新梅百叶黄,留花如有待,迷国更烦香。
- 冉冉梢头绿,婷婷花下人,欲传千里信,暗折一枝春。
- 黄里含真意,春容带薄寒,欲知谁称面,偏插一枝看。
- 花里重重叶,钗头点点黄,祇应报春信,故作著人香。
- 原 陈与义 蜡梅 黄罗作广袂,绛帐作中单,人间谁敢著,留得护春寒。
- 一花香十里,更值满枝开,承恩不在貌,谁敢斗香来。
- 增 陈与义 蜡梅 朱朱与白白,著意待春开,那知洞房里,已傍额黄来。
- 花房小如许,铜砌黄金涂,中有万斛香,与君细细输。
- 来从底处所,黄露满衣湿,缘憨翻得怜,亭亭倚风立。
- 奕奕金仙面,排行立晓晴,殷勤夜来雪,小住作珠缨。
- 亭亭金步摇,朝日明汉宫,当时好光景,一似此园中。
- 韵胜谁能舍,色庄那得亲,朝阳一映树,到骨不留尘。
- 王十朋 蜡梅 蝶采花成蜡,还将蜡染花,一经坡谷眼,名字压群葩。
- 七言绝句
- 原 宋 黄庭坚 从张仲谋乞蜡梅 闻君寺后野梅发,香蜜染成官样黄,不拟折来遮老眼,欲知春色到池塘。
- 天工戏剪百花房,夺尽人工更有香,埋玉地中成故物,折枝镜里忆新妆。
- 卧云庄上梅花发,香似早梅开不迟,浅色春衫弄风日,遗来当为作新诗。
- 增 晁补之 谢王立之送蜡梅五首 未教落素混冰池,且看轻黄缀雪枝,越使可因千里致,春风元自未曾知。
- 恐是凝酥染得黄,月中清露滴来香,定知何逊牵诗兴,借与穿帘一点光。
- 上林初就召群臣,紫蒂同心各自新,谁见小园春雪里,破春一萼更惊人。
- 诗报蜡梅开最先,小奁分寄雪中妍,水村映竹家家有,天汉桥边绝可怜。
- 去年不见蜡梅开,准拟新年恰恰来,芳菲意浅姿容淡,忆得素儿知此梅。
- 晁冲之 和王立之蜡梅 茅檐竹坞两幽奇,岸帻寻花醉亦知,崖蜜已成蜂去尽,夜寒惟有露房垂。
- 老去攀翻兴益奇,招携风月作新知,但令春酿常如此,百罚深杯亦倒垂。
- 酴醾架倒花仍发,薜荔墙摧石亦移,此地与君凡几醉,年年同赋蜡梅诗。
- 步屧穿花醉晚风,翻枝摘叶兴何穷,他年上苑求佳种,越白江红扫地空。
- 原 韩驹 蜡梅 路入君家百步香,隔帘初试汉宫妆,只疑梦到昭阳殿,一簇轻红绕淡黄。
- 增 张孝祥 蜡梅 满面宫妆淡淡黄,绛纱封蜡贮幽香,遥怜未识花消息,乞与一枝收断肠。
- 周必大 蜡梅 茧黄织就费天机,付与园林晚出枝,诗老品题犹误在,红梅未是独开迟。
- 范成大 从巨济乞蜡梅 寂寥人在晓鸡窗,苦忆花前续断肠,全树折来应不惜,君家真色自生香。
- 次韵汉卿舅蜡梅 垂垂瘦萼泫微霜,剪剪纤英锁暗香,金雀钗头金蛱蝶,春风传得旧宫妆。
- 湘袂朝天紫锦裳,光风微度绛霄香,寿阳信美无仙骨,空把心情学澹妆。
- 杨万里 蜡梅 江梅珍重雪衣裳,薄相红梅学杏装,渠独小参黄面老,额间艳艳发金光。
- 蜜蜂底物是生涯,花作糇粮蜡作家,岁晚略无花可采,𨚫将香蜡吐成花。
- 天向梅梢别出奇,国香未许世人知,殷勤滴蜡缄封𨚫,偷被霜风折一枝。
- 香蜜栽葩分外工,疏枝数点缀雏蜂,娇黄染就宫妆样,香暖犹宜爱日烘。
- 王十朋 蜡梅 刘郎不独种桃花,蜡蕊柔香更可佳,臭味相同林下友,从今花木亦通家。
- 谢翱 蜡梅 冷艳清香受雪知,雨中谁把蜡为衣,蜜房做就花枝色,留得寒蜂宿不归。
- 宋 吴泳 蜡梅 若得西湖处士疑,如何颜色到鹅儿,清香全与江梅似,只欠横斜照水枝。
- 原 金 赵伯成 蜡梅二首 冻蕾含香蜡点匀,古来幽谷有佳人,诗家只怨和羹晚,不道红梅别是春。
- 冷艳疏香寂寞滨,欲持何物向时人,东风自是清狂手,办作竹篱茅舍春。
- 增 元 耶律楚材 谢王巨川惠蜡梅 雪里冰枝破冷金,前村篱落暗香侵,令人多谢王公子,分惠幽芳寄好音。
- 冯子振 蜡梅 洗𨚫铅膏扮道装,檀心浅露紫香囊,从今宫额翻新样,变作眉间一点黄。
- 诗散句
- 增 宋 曾肇 紫蒂黄苞破腊寒,清香旋逐角声残。
- 李荐 底处娇黄蜡样梅,幽香解向北寒开。
- 苏伯业 花须酝蜜共称美,蜜脾剪花喷沉水。
- 周必大 东观奇童承诏后,南昌故尉欲仙时。
- 词
- 原 宋王十朋 点绛唇 蜡换梅姿,天然香韵初非俗,蝶驰蜂逐,蜜在花梢熟。 岩壑深藏,几载甘幽独,因坡谷,一标题目,高价掀兰菊。
- 李芸子 卜算子 蜜叶蜡蜂房,花下频来往,不知辛苦为谁甜,山月梅花上。 玉质紫金衣,香雪随风荡,人间唤作返魂梅,仍是蜂儿样。
- 韩元吉 菩萨蛮 江南雪里花如玉,风流越样新装束,恰恰缕金裳,浓薰百和香。 分明篱菊艳,𨚫作妆梅面,无处奈君何,一枝春已多。
- 赵彦端 好事近 一种岁前春,谁辨额黄腮白,风意只吟群木,与此花全别。 此花佳处似佳人,高韵带诗格,君子岁寒相许,有芳心难结。
- 马庄父 浪淘沙 娇额尚涂黄,不入时妆,十分轻脆奈风霜,几度细腰寻得蜜,错认蜂房。 东阁久凄凉,江路悠长,休将颜色较芬芳,无奈世间真若伪,赖有幽香。
- 毛滂 踏莎行 粟玉玲珑,瓮酥浮动,芳跗染得胭脂重,风前兰麝作香寒,枝头烟雪和春冻。 蜂翅初开,蜜房香弄,佳人寒睡愁如梦,鹅黄衫子茜罗裙,风流不与红梅共。
- 马庄父 破阵子 点缀莫窥天巧,名称𨚫道人为,香酝蜜脾分几点,色映乌云倚一枝,遥看倒透迟。 映水不嫌疏影,娇春也自同时,红树落残风乍暖,塞管声长晓更催,此花知不知。
- 叶梦得 千秋岁 晓烟溪畔,曾记东风面,化工与重裁剪,头黄明艳粉,不共妖红软,凝露脸多情,正似当时见。 谁向沧波岸,特地移閒馆,情一缕,愁千点,烦君搜妙语,为我催清燕,须细看,纷纷乱蕊空凡艳。
- 吴文英 天香 蝉叶粘霜,蝇苞缀冻,生香远带风峭,岭上寒多,溪头月冷,枝北瘦,枝南小,玉奴有姊,先占立,墙阴春蚤,初试宫黄淡泊,偷分寿阳纤巧。 银烛泪珠未晓,酒钟悭,贮愁多少,记得短亭归马,暮衙蜂闹,豆蔻钗头恨袅,但怅望,天涯岁华老,远信难封,吴云雁杳。
- 增 张翥 水龙吟 玉人栀貌堪怜,晓妆一洗铅华尽,此花应是,菊分颜色,梅分风韵,萼点驼酥,口攒金磬,心凝檀粉,甚女贞染就,仙衣绝胜,蜂儿重,鹅儿嫩。 说与玉龙莫品,怕宫波一般流恨,故人堪寄,折枝代取,江南春信,沉水全薰,檗丝密缀,额黄深晕,乍燕姬未识,是花是蜡,笑偎人问。
- 别录
- 原 取用
- 物类相感志 蜡梅树皮浸水磨墨,发光彩。
- 本草 花气味辛,温,解暑生津。
- 禁忌
- 花史 蜡梅人多爱其香,但可远闻,不可近嗅,嗅之头痛,屡试不爽。
- 种植 子既成,试沉水者种之,秋间发萌放叶,浇灌得宜,四、五年可见花。 一法,取根旁自出者分栽,易成树。