第三十九卷:木芙蓉
木芙蓉
- 原 木芙蓉,一名木莲,一名华木,一名拒霜花,一名杹木,一名地芙蓉,本草云,此花艳如荷花,故有芙蓉、木莲之名,八、九月始开,故名拒霜,俗呼为杹皮树。相如赋谓之华木。注云,皮可为索也。有数种,惟大红千瓣,白千瓣,半白半桃红千瓣,醉芙蓉,朝白午桃红晚大红者,佳甚,黄色者种贵难得,又有四面花,转观花,红白相间,八、九月间次第开谢,深浅敷荣,最耐寒而不落,不结子,总之此花清姿雅质,独殿众芳,秋江寂寞不怨东风可称俟,命之君子矣,欲染别色,以水调靛,纸蘸花蕊上,仍裹其尖,开花碧色,五色皆可染,种池塘边,映水益妍。气味辛,平,无毒,清肺凉血,散热解毒,消肿毒恶疮,排脓止痛,有殊效,俗传叶能烂獭毛。
- 汇考
- 增 平泉草木记 己未岁得会稽之百叶木芙蓉,又得钟陵之同心木芙蓉。
- 清异录 钱俶以弟信镇湖州,后圃芙蓉枝上穿一黄玉玦,枝梢交杂,不知从何而穿也,信截𠏉取玦以献,人谓真仙来游,留此以惊世耳。
- 益部方物略记 添色拒霜花,生彭、汉、蜀州,花常多叶,始开白色,明日稍红,又明日则若桃花然。
- 原 归田录 石曼卿去世后,其故人有见之者,云,我今为仙,主芙蓉城,欲呼故人共游,不诺,忿然骑一素驴而去。
- 石林燕语 庆𠪱中,有朝士将晓赴朝,见美女三十馀人,靓妆丽服,两两并马而行,观文丁度按辔于其后,朝士惊曰,丁素俭约,何姬之众耶,有一人最后行,朝士问曰,观文将宅眷何往,曰,非也,诸女御迎芙蓉馆主耳,俄闻丁卒。
- 增 东坡集 九月十日,君猷置酒秋香亭,有拒霜独向君猷开,坐客喜笑,以为非使君莫可当此,故作诗词以记之。
- 原 成都记 孟后主于成都城上遍种芙蓉,每至秋,四十里如锦绣,高下相照,因名锦城,以花染缯为帐,名芙蓉帐。
- 增 二老堂诗话 唐人裒刘禹锡嘉话云,进士陈标咏黄蜀葵诗云,能共牡丹争几许,得人憎处只缘多,予尝语客,花多固取轻于人,何憎嫌之有,因论木芙蓉全似芍药,但患无两平字易牡丹字,欲改此句作,得人轻处只缘多,众以为善,且谓移芍药二字在句首则可矣,予以失全句为疑,或云本草芍药一名馀容,因缀一绝云,花如人面映秋波,拒傲清霜色更和,能共馀容争几许,得人轻处只缘多,白乐天和钱学士白牡丹诗云,唐昌玉蕊花,攀玩众所争,折来比颜色,一树如瑶琼,彼因稀见贵,此以多为轻,固知轻字为胜。
- 吴兴园林记 端肃和王家,后临颜鲁公池,依城曲折,乱植拒霜,号芙蓉城。
- 见闻后录 李太白诗云,昔作芙蓉花,今为断肠草,按陶弘景仙方注云,断肠草,不可食,其花美好,名芙蓉。
- 锦里新闻 锦城因锦江之水濯锦而名,人又谓蜀王衍命蜀城遍栽芙蓉花,得名亦新。
- 花经 芙蓉九品一命。
- 瓶花谱 芙蓉六品四命。
- 蜀都杂抄 蜀城谓之芙蓉城,传自孟氏,今城上闻栽有数株,两岁著花,予适阅视见之,皆浅红一色,花亦凋瘵,殊不若吴中之烂然数色也。
- 泉南杂志 芙蓉有产于山者,余廨后手插一枝,未半载,扶疏出墙,名曰木芙蓉,花最繁盛,不下数百,大如瓯,其色有朝红暮白者,此则惟粉红一色耳。
- 弇山园记 莲池东西可七丈许,南北半之长,夏醉而临池,不茗而醒,游客每徙倚其地,辄诧谓予,此何必减王卫军芙蓉池也,余谢不敢当,而会吾乡有从废圃下得一石,刻曰芙蓉渚,是开元古隶,或云范石湖家物,因树之池右,池从南得小沟宛转与后溪合,傍皆红白木芙蓉环之,盖亦不偶云。
- 原 学圃馀疏 芙蓉特宜水际,种类不同先后开,故当杂植之,大红最贵,最先开,次浅红,常种也,白最后开,有曰三醉者,一日间凡三换色,亦奇,客言曾见有黄者。芙蓉入江西俱成大树,人从楼上观,吾地如榛荆状,故须三年一斫𨚫。
- 花史 温州江心寺文丞相祠中有木芙蓉盛开,其本高二丈,干围四尺,花几万馀,畅茂散漫。
- 芙蓉有二种,出于水者,谓之草芙蓉,出于陆者,谓之木芙蓉,又名木莲,乐天诗曰,水莲开尽木莲开,谓此。
- 邛州有弄色木芙蓉,一日白,二日浅红,三日黄,四日深红,比落色紫,人号为文官花。
- 许智老为长沙,有木芙蓉二株,可庇亩馀,一日盛开,宾客盈溢,坐中有王子怀者,言花朵不踰万,数若过之愿受罚,智老许之,子怀因指所携妓贾三英胡锦鼎文帔以酬直,智老乃命厮仆群采,凡一万三千馀朵,子怀褫帔纳主人而遁。
- 集藻
- 颂
- 增 梁 江淹 木莲颂 迸采泉壑,腾光渊丘,缃丽碧巘,红艳桂洲,山人结侣,灵俗共游,时至不采,为子淹留。
- 赞
- 增 宋 宋祁 添色拒霜花赞 自浓而淡,花之常态,今顾反之,亦不之怪。
- 五言古诗
- 增 唐 柳宗元 湘岸移木芙蓉植龙兴精舍 有美不自蔽,安能守孤根,盈盈湘西岸,秋至风露繁,丽影别寒水,秾芳委前轩,芰荷谅难杂,反此生高原。
- 巽公院芙蓉亭 新亭俯朱槛,嘉木开芙蓉,清香晨风远,缛彩寒露浓,潇洒出人世,低昂多异容,尝闻色空喻,造物谁为工,流连秋月晏,迢递来山钟。
- 原 宋 欧阳修 拒霜花 芳菲能几时,颜色如自爱,鲜鲜弄霜晓,袅袅含风态,蕙兰殒秋香,桃李媚春醉,时节虽不同,盛衰终一致,莫笑黄菊花,篱根守憔悴。
- 增 司马光 未开木芙蓉 木末采芙蓉,骚人歌所无,何言霜华艳,不与水芝殊,香苞麝脐结,茂叶桐阴敷,岂若龟巢类,飘零老五湖。
- 苏轼 王伯扬所藏赵昌芙蓉 清飙已拂林,积水渐收潦,溪边野芙蓉,花木相媚好,坐看池莲尽,独伴霜菊槁,幽姿强一笑,暮景迫摧倒,凄凉似贫女,嫁晚惊衰早,谁写少年容,樵人剑南老。
- 陈与义 拒霜 拒霜花已吐,吾宇不凄凉,天地虽肃杀,草木有芬芳,道人宴坐处,侍女古时妆,浓露湿丹脸,西风吹绿裳。
- 范成大 羔羊斋小池两涘木芙蓉盛开有怀故园 洞户掩秋深,画桥横晚静,袅袅芙蓉风,池光弄花影,怀我白鸥边,锦障缭千顷,明湖拍岸平,红绿染天镜,钓船无畔岸,收拾入簿领,墙籓束院落,寒窘令人瘿。
- 杨万里 山寺观木芙蓉 初约山寺游,端为怪奇石,𨚗知云水乡,化作锦绣国,入门径深深,过眼秋寂寂,隔竹小亭明,稠红满疏碧,山僧引幽践,绝巘恣住陟,三步绮为障,十步霞作壁,四围尽芙蓉,山僧所手植,秋英例臞淡,此花独腴泽,𨚫忆补外时,朝士作祖席,是间万株梅,冷射千崖白,旧游不可寻,雪枝半榛棘。
- 金 党怀英 西湖芙蓉 林飙振危柯,野露委荒蔓,孤芳为谁妍,一笑聊自献,明妆炫朝丽,醉态羞晚困,脉脉怀春情,悄悄惊秋怨,岂无桃李媒,不嫁惜婵媛,悠哉清霜暮,共抱兰菊恨。
- 元 朱德润 题芙蓉花屏 夹城遗芳栽,摇落及千年,芙蓉发靓妆,绝艳秋江边,临风拂罗帏,红裳拥三千,素抱拒霜质,亭亭赤城仙,曾携一枝去,生绡记馀妍。
- 五言律诗
- 原 唐 韩愈 木芙蓉 新开寒露丛,远比水间红,艳色宁相妒,嘉名偶自同,采江官渡晚,搴木古祠空,须得勤来看,无令便逐风。
- 增 宋 梅尧臣 咏王宗说园黄木芙蓉 水中兼木末,相拟有嘉花,玉蕊坼蒸粟,金房落晚霞,涉江从楚女,采菊听陶家,事与离骚异,吾将搴以誇。
- 陶弼 木芙蓉 孤芳托寒木,一晓一番新,春色不为主,天香勤动人,丹枫见流落,黄菊坐因循,莫讶偏相爱,衰迟似我身。
- 原 明 申时行 芙蓉沜 群芳摇落后,秋色在林塘,艳态偏临水,幽姿独拒霜,汉皋霞作佩,湘曲锦为裳,白首沧江上,相看醉夕阳。
- 七言律诗
- 增 唐 刘兼 咏木芙蓉 素灵失律诈风流,强把芳菲半载偷,是叶葳蕤霜照夜,此花烂漫火烧秋,谢莲色淡争堪种,陶菊香浓亦合羞,谁道金风能肃物,因何厚薄不相侔。
- 宋 徐铉 题殷舍人宅木芙蓉 怜君庭下木芙蓉,袅袅纤枝淡淡红,晓吐芳心零宿露,晚摇娇影媚清风,似含情态悲秋雨,暗减馨香借菊丛,默饮数杯应未称,不知歌管与谁同。
- 范成大 携家石湖赏拒霜 水上晴云䌽蝀横,许多蜂蝶趁船行,渔樵引入新花坞,儿女扶登小锦城,艳粉发妆朝日丽,湿红浮影晚波清,谁知摇落霜林畔,一叚韶光画不成。
- 原 杨万里 拒霜花 木蕖何似水芙蕖,同个声名各自都,风露商量借膏沐,胭脂深浅入肌肤,唤回春色秋光里,饶得红妆翠盖无,字曰拒霜浑不恶,𨚫愁霜重要人扶。
- 方岳 木芙蓉 绿裳丹脸水仙容,不谓佳名偶自同,一朵方酣初日色,千枝应发去年丛,莫惊坠露添新紫,更待微霜晕浅红,𨚫笑牡丹犹浅俗,但将浓艳醉春风。
- 增 元 蒲道源 红芙蓉 丰肌弱骨与秋宜,宿酒酣来不自持,岂为严霜成槁质,要凭初日发妍姿,燕姬入画犹嫌陋,蜀锦团窠未足奇,独对芳丛寄幽兴,子高真是遇仙时。
- 转观芙蓉 露凉风冷见温柔,谁挽春还九月秋,午醉未醒全带艳,晨妆初罢尚含羞,未甘白纻居寒素,也著绯衣入品流,若信牡丹南面贵,此花应自合封侯。
- 明 袁凯 浦上木芙蓉盛开约黄鹤山人共观 江浦芙蓉色正深,青霜点染更沉沉,孤舟向日曾亲见,短褐于今欲远寻,已拟携尊同野客,不妨展席对沙禽,明年臂痛应全愈,移遍东园野木阴。
- 原 申时行 小园看芙蓉 西园试咏邺中词,正及朱华冒绿池,绰约偏多临水态,逍遥独抱拒霜姿,吴姫晓镜临妆早,楚客霞裳集锦迟,最爱秋江留晚色,尽教白首醉琼卮。
- 五言绝句
- 原 宋 宋祁 木芙蓉 皓露侵缃蕊,尖风猎绛英,繁霜不可拒,切弗受空名。
- 江南江北树,秋至仅成丛,向晚谁争艳,酡颜浅作红。
- 增 梅尧臣 拒霜 木杪芙蓉花,开非红艳早,常畏晚霜寒,朱华竞衰草。
- 原 石延年 木芙蓉 深浅霜前后,应同旧渚红,群芳坐衰歇,聊自舞秋风。
- 朱熹 木芙蓉 红芳晓露浓,绿树秋风冷,共喜巧回春,不妨闲弄影。
- 杨万里 木芙蓉 染露金风里,宜霜玉水滨,莫嫌开最晚,元自不争春。
- 七言绝句
- 增 唐 李嘉佑 秋朝木芙蓉 水面芙蓉秋已衰,繁条倒是著花时,平明露滴垂红脸,似有朝开暮落悲。
- 白居易 木芙蓉下招客饮 晚凉思饮两三杯,召得江头酒客来,莫怕秋无伴醉物,水莲花尽木莲开。
- 黄滔 木芙蓉三首 黄鸟啼烟二月朝,若教开即牡丹饶,天嫌青帝恩光盛,留与秋风雪寂寥。
- 𨚫假青腰女剪成,绿罗囊绽䌽霞呈,谁怜不及黄花菊,只遇陶潜便得名。
- 须到露寒方有态,为经霜裛稍无香,移根若在秦宫里,多少佳人泣晓妆。
- 原 欧阳修 木芙蓉 种处雪消春始动,开时霜落雁初过,谁栽金菊丛相近,织出新番蜀锦窠。
- 增 司马光 和秉国芙蓉五章 清晓霜华漫自浓,独凭佳日养残红,劝君秉烛须勤赏,阊阖难禁一夜风。
- 北方稀见诚奇物,笔界轻丝指捻红,楚蜀可怜人不赏,墙根屋角数无穷。
- 平昔低头避桃李,英华今发岁云秋,盛时已过浑如我,醉舞狂歌插满头。
- 后时独立诚难事,犹赖阶庭有菊丛,绰约霜前弄姿态,非如群木万林红。
- 但见涉江求水际,岂知缘木采霜中,微红未肯全衰歇,正似𨠑颜鹤发翁。
- 原 王安石 木芙蓉 水边无数木芙蓉,露染胭脂色未浓,正似美人初醉著,强抬青镜欲妆慵。
- 拒霜花 落尽群花独自芳,红英浑欲拒严霜,开元天子千秋节,戚里人家承露囊。
- 增 文同 芙蓉 蜀国芙蓉名二色,重阳前后始盈枝,画调粉笔分班处,绣引金针闲剌时。
- 原 苏轼 和述古拒霜花 千林扫作一番黄,只有芙蓉独自芳,唤作拒霜知未称,细思𨚫是最宜霜。
- 增 张耒 芙蓉 今年古寺摘芙蓉,憔悴真成泽畔翁,聊把一枝閒照水,明年何处对霜红。
- 范成大 窗前木芙蓉 辛苦孤花破小寒,花心应似客心酸,更凭青女留连得,未必愁红怨绿看。
- 题羔羊斋外木芙蓉 慵妆酣酒夕阳浓,洗尽霜痕看绮丛,绿地团花红锦障,不知庭院有西风。
- 陆游 拒霜 满庭黄叶舞西风,天地方收肃杀功,何事独蒙青女力,墙头催放数苞红。
- 原 刘珵 木芙蓉 翠幄临流结绛囊,多情长伴菊花芳,谁怜冷落清秋后,能把柔姿独拒霜。
- 刘克庄 芙蓉二绝 湖上秋风起棹歌,万株映柳更依荷,老来不作繁华梦,一树池边已觉多。
- 池上秋开一两丛,未妨冷淡伴诗翁,而今纵有看花意,不爱深红爱浅红。
- 增 刘子寰 木芙蓉 晓妆如玉暮如霞,浓淡分秋染此花,终日独酲干底事,晚知烂醉是生涯。
- 陈经国 木芙蓉 紫茸排萼露微红,不比春花对日烘,冷落半秋谁是侣,可怜妖艳嫁西风。
- 原 郑域 木芙蓉 妖红弄色绚池台,不作匆匆一夜开,若遇春时占春榜,牡丹未必作花魁。
- 增 元 虞集 木芙蓉 九月襄王宴渚宫,霓旌翠羽度云中,满汀山雨衣裳湿,宋玉愁多赋未工。
- 宋褧 长安驿道中观芙蓉寄嘲伯循 玉溪桥畔淡朝霞,照景红妆泫露华,说似分司才御史,水边花胜驿中花。
- 卢琦 题钱舜举木芙蓉 红妆初映酒杯酣,斜倚西风转不堪,霜后池塘秋欲尽,令人惆怅忆江南。
- 明 徐贲 雨后慰池上芙蓉 池上新晴偶独过,芙蓉寂寞照寒波,相看莫厌秋情薄,若在春风怨更多。
- 原 谢迁 芙蓉 傍水施朱意自真,幽栖非是避芳尘,已呼晚菊为兄弟,更为秋江作主人。
- 增 吴孔嘉 木芙蓉 半临秋水照新妆,澹静丰神冷艳裳,堪与菊英称晚节,爱他含雨拒清霜。
- 僧文湛 题画芙蓉 江边谁种木芙蓉,寂寞芳姿照水红,莫怪秋来更多怨,年年不得见春风。
- 诗散句
- 原 宋 欧阳修 湖上野芙蓉,含思秋脉脉,娟娟如静女,不肯傍阡陌,诗人杳未来,幽艳冷难宅。
- 李觏 甚疑牡丹丛,但病皮骨老,不宜入水看,只可隔水眺。
- 增 唐 韩愈 四隅芙蓉树,擢艳皆猗猗。
- 原 宋 宋祁 曲尘轻抱蕊,宫缬巧装丛。
- 梅尧臣 托根地虽卑,凌霜花亦茂。
- 增 文同 何人露秋缬,不管著秋霜。
- 许棐 霜树不知丑,叶与花争红。
- 明 沈周 秋风吹冷艳,晨露湿新妆。
- 原 唐 高蟾 芙蓉生在秋江上,不向东风怨未开。
- 增 宋 宋祁 情知边地风霜恶,不肯将花剩占秋。
- 文同 落晚自怜窥露沼,忍寒谁念倚霜篱。
- 秦观 芙蓉露浓红压枝,幽禽感秋花畔啼。
- 黄庭坚 霜花留得红妆面,酌尽斋中竹叶瓶。 客兴不辜春竹叶,年华全属拒霜丛。
- 原 韩驹 旧时忆在延真馆,玉作芙蓉院院明。
- 增 杨万里 乱剪素罗妆一树,略将败朵点胭脂。
- 徐似道 一带拒霜三十里,又催箫鼓作秋声。
- 张俞 待教满地妖红落,独与秋风作主人。
- 原 戴复古 就中一种芙蓉别,只染鹅黄学道妆。
- 翁卷 芙蓉不分秋萧索,斗拆繁红满树头。
- 词
- 增 叶梦得 卜算子 晓雨洗新妆,艳艳惊衰眼,不趁东风取次开,待得清霜晚。 曲港照回流,影乱微波浅,作态低昂好自持,江阔烟村远。
- 原 范成大 菩萨蛮 冰明玉润天然色,凄凉拚作西风客,不肯嫁东风,殷勤霜露中。 绿窗梳洗晚,笑把玻璃盏,斜日上妆台,酒红和困来。
- 高观国 菩萨蛮 红云半压秋波急,艳妆泣露娇啼色,佳梦入仙城,风流石曼卿。 宫袍呼醉醒,休捲西风锦,明日粉香残,六桥烟水寒。
- 晏殊 少年游 霜华满树,兰凋蕙惨,秋艳入芙蓉,胭脂嫩脸,黄金轻蕊,犹自怨春风。 前欢往事,当歌对酒,无限到心中,更凭朱槛忆芳容,肠断一枝红。
- 增 苏轼 定风波 两两轻红半晕腮,依依独为使君回,若道使君无此意,何为,双花不向别人开。 但看低昂烟雨里,不已,劝君休诉十分杯,更问尊前狂副使,来岁,花开时节与谁来。
- 别录
- 原 种植 十月花谢后,截老条长尺许,卧置窖内无风处,覆以乾壤及土,候来春有萌芽时,先以硬棒打洞,入粪及河泥浆水灌满,然后插入,上露寸馀,遮以烂草,即活,当年即花,若不先打洞,伤其皮即死。
- 制用 皮柔韧,连条风戾之,至春,沤于池,以纠绠索,甚能胜水,多种之,岁可髡用。