第四十二卷:蔷薇
蔷薇
- 原 蔷薇,本草经作墙蘼。李时珍曰,草蔓柔靡,依墙援而生,故名。一名刺红,本草作刺花。一名山棘,一名牛勒,一名牛棘,本草云,其茎多刺勒人,牛喜食之,故有诸名。一名买笑。藤身,丛生,茎青多刺,𡔯肥,但不可多,花单而白者更香,结子名营实,堪入药。其类有朱千蔷薇,赤色多叶,花大叶粗,最先开。荷花蔷薇,千叶,花红状似荷花。刺梅堆,千叶,色大红,如刺绣所成,开最后。五色蔷薇,花亦多叶而小,一枝五六朵,有深红、浅红之别。黄蔷薇,色蜜花大,韵雅态娇,紫茎修条,繁夥可爱,蔷薇上品也。淡黄蔷薇,鹅黄蔷薇,易盛难久。白蔷薇,类玫瑰。又有紫者,黑者,肉红者,粉红者,名粉团。四出者,重瓣厚叠者,长沙千叶者。开时连春接夏,清馥可人,结屏甚佳,别有野蔷薇,号野客,雪白、粉红香更郁烈,法于花䣃时,摘去其蒂,花发无已。如生莠虫,以鱼腥水浇之,倾银炉灰撒之,虫自死。他如宝相、金钵盂、佛见笑、七姊妹、十姊妹体态相类,种法亦同。又有月桂一种,花应月圆缺。
- 汇考
- 原 贾氏说林 武帝与丽娟看花时,蔷薇始开,态若含笑,帝曰,此花绝胜佳人笑也。丽娟戏曰,笑可买乎。帝曰,可。丽娟遂取黄金百斤,作买笑钱奉帝,为一日之欢。蔷薇名买笑,自丽娟始。
- 寰宇记 梁元帝竹林堂中多种蔷薇,康家四出蔷薇,白马寺黑蔷薇,长沙千叶蔷薇,并以长格校其上,花叶相连其下,有十间花屋,枝叶交映,芬芳袭人。
- 增 平泉草木记 己未岁得会稽之百叶蔷薇,又得嵇山之重台蔷薇。
- 益部方物记 锦被堆,花出彭州,其色一似蔷薇,有刺不可玩。俗谓蔷薇为锦被堆花。
- 花经 蔷薇七品三命。
- 三馀赘笔 张敏叔以蔷薇为野客。
- 原 花史 徐知诰会客,令赋蔷薇诗,先成者赐以锦袍,陈浚先得之。
- 东平城南许司马后圃,蔷薇花太繁,欲分于别地栽插,忽花根下掘得一石如鸡,五色灿然,遂呼蔷薇为玉鸡苗。
- 湖广志 鸿轩在景陵县,张耒谪居,日建亭其侧植蔷薇,临别题诗云,他年若问鸿轩人,堂下蔷薇应解语。
- 增 浙江志 蔷薇洞在上虞县东山之半。李白诗,不到东山久,蔷薇几度花,白云他自散,明月落谁家。
- 集藻
- 赞
- 增 宋 宋祁 锦被堆赞 花跗芬侈,丛刺于根,不可把玩,艳以妍整。
- 赋
- 增 明。俞允文。黄蔷薇赋,有序 周于舜得斯卉一茎,植于园亭,迄今七载矣,顾见两花,始验其异,意甚玩之,遂作斯赋。
- 有中园之嘉卉兮,体天质之纯清,陋众芳之秾𧰟兮,昭粹色之奇英,羌移根而永托兮,遂挺栽乎前庭,含内美以俟时兮,越七𧝀而始荣,解轻黄于绿苞兮,乃夭矫乎朱明,润琼膏于夕露兮,漱金芽于朝阳,缀雨丝之霏微兮,澹浮霭而委倾,送遥芬于柔飙兮,歛绰态于弱茎,枝袅长而施散兮,叶鳞次而繁兴,乍纚縰以钧带兮,忽飘远其若惊,合厚阴于阶墀兮,育翠景于轩棂,匹芳篱而惭烈兮,比崇兰而匪馨,彼美人之采捋兮,奚远涉乎江濆,顾斯种之独珍兮,宜象德而肖形,岂绝处而遵晦兮,阙故记于幽经,肆予情而流咏兮,庶蕲显夫修名。
- 五言古诗
- 增 宋 谢朓 咏蔷薇 低枝讵胜叶,轻香幸自通,发萼初攒紫,馀采尚霏红,新花对白日,故蕊逐行风,参差不俱曜。谁肯盻微丛。
- 梁 简文帝 咏蔷薇 燕来枝益软,风飘花转光,氤氲不肯去,还来阶上香。
- 原 元帝 看摘蔷薇 倡女倦春闺,迎风戏玉除,近丛香影密,隔树望钗疏,横枝斜绾袖,嫩叶下牵裾,墙高攀不及,花新摘未舒,莫疑插鬓少,分人犹有馀。
- 柳恽 咏蔷薇 当户种蔷薇,枝叶太葳蕤,不摇香已乱,无风花自飞,春闺不能静,开匣理明妃,曲池浮采采,斜岸列依依,或闻好音度,时见衔泥归,且对清酤湛,其馀任是非。
- 刘缓 看美人摘蔷薇 新花临曲池,佳丽复相随,鲜红同映水,轻香共逐吹,绕架寻多处,窥丛见好枝,矜新犹恨少,将故复嫌萎,钗边烂熳插,无处不相宜。
- 鲍泉 咏蔷薇 经植宜春馆,靃靡上兰宫,片舒犹带紫,半捲未全红,叶疏难蔽日,花密易伤风,佳丽新妆罢,含笑折芳丛。
- 增 唐 孟郊 邀人赏蔷薇 蜀色庶可比,楚丛亦应无,醉红不自力,狂艳如索扶,丽蕊惜未扫,宛枝长更纡,何人是花侯,诗老强相呼。
- 宋 梅尧臣 依韵和中道宝相花 嘉卉得所托,植君之寝阳,开荣同此春,淡艳自生光,不为露益色,不为风尽香,节换叶已密,尚可见馀芳。
- 明 顾璘 蔷薇洞 百丈蔷薇枝,缭绕成洞房,密叶翠幄重,秾花红锦张,对著玉局棋,遣此朱夏长,香云落衣袂,一月留馀芳。
- 七言古诗
- 增 唐 储光羲 蔷薇歌 袅袅长数寻,青青不作林,一茎独秀当庭心,数枝分作满庭阴,春日迟迟欲将半,庭影离离正堪玩,枝上娇莺不畏人,叶底飞蛾自相乱,秦家女儿爱芳菲,画眉相伴采葳蕤,高处红须欲就手,低边绿刺已牵衣,葡萄架上朝光满,杨柳园中暝鸟飞,连袂蹋歌从此去,风吹香气逐人归。
- 孟郊 和蔷薇歌 仙机札札织凤凰,花开七十有二行,天霞落地攒红光,风枝袅袅时一飏,飞散葩馥绕空王,忽惊锦浪洗新色,又似宫娃逞妆饰,终当一使移花根,还比葡萄天上植。
- 韩偓 自抚州往南城县舟行见拂水蔷薇因有是作 江中春雨波浪肥,石上野花枝叶瘦,枝低波高如有情,浪去枝留如力斗,绿刺红房战袅时,吴娃越艳醺酣后,且将浊酒伴清吟,酒逸吟狂轻宇宙。
- 原 无名氏 红蔷薇 九天碎霞明泽国,造化功夫潜剪刻,浅碧眉长约细枝,深红刺短钩春色,晴日当楼晓香歇,锦带盘空欲成结,谢豹声催麦陇秋,春风吹落猩猩血。
- 增 宋 梅尧臣 宋次道家摘宝相花归清平里 往岁见此花开迟,手撷群芳因醉嗅,今来须约烂漫看,及过风雨又已后,主人为我特殷勤,架底深深掇孤秀,密枝阴蔓不争开,薄红细叶尖相斗,先时已落已扫除,最晚堪怜子所厚,呼童归遗不可缓,金盘付与急奔骤,暮还已见雪映髻,初拈尚觉香在袖,官桥夜市正沽酒,沽酒共赏莫待昼。
- 明 杨基 咏七姊妹花 红罗斗结同心小,七蕊参差弄春晓,尽是东风儿女魂,蛾眉一样青螺扫,三姊娉婷四妹娇,绿窗虚度可怜宵,八姨秦国休相妒,肠断江东大小乔。
- 五言律诗
- 原 唐 朱庆馀 题蔷薇花 四面垂条密,浮阴入夏清,绿攒伤手刺,红堕断肠英,粉著蜂须腻,光凝蝶翅明,雨中看亦好,况复值初晴。
- 增 李群玉 临水蔷薇 堪爱复堪伤,无情不久长,浪摇千脸泪,风舞一丛芳,似濯文君锦,如啼汉女妆,所思云雨外,何处寄馨香。
- 李咸用 僧院蔷薇 客引擎茶看,离披晒锦红,不缘开净域,争忍负春风,小片当吟落,清香入定空,何人来此植,应故恼休公。
- 原 宋 杨万里 谢蔷薇及酒 海外蔷薇水,中州未得方,旋偷金掌露,浅染玉罗裳,已换桃花骨,何须贾氏香,更烦曲生辈,同访墨池杨。
- 增 姜特立 野蔷薇 拟花无品格,在野有光辉,香薄当初夏,浓阴蔽夕晖,篱根堆素锦,树杪挂明玑,万物生天地,时来无细微。
- 原 高应冕 美人芳树下,笑语出蔷薇,细草软侵步,香风轻拂衣,情随游蝶去,意逐彩云飞,无限伤春思,花前未忍归。
- 七言律诗
- 增 唐 白居易 蔷薇正开春酒初熟因招刘十九张大夫崔二十四同饮 瓮头竹叶经春熟,阶底蔷薇入夏开,似火浅深红压架,如饧气味绿粘台,试将诗句相招去,倘有风情或可来,明日早花应更好,心期同醉卯时杯。
- 原 方干 朱秀才庭阶蔷薇 绣难相似画难真,明媚鲜妍绝比伦,露压盘条方到地,风吹艳色欲烧春,断霞转影侵西壁,浓麝分香入四邻,看取后时归故里,庭花应让锦衣新。
- 增 陆龟蒙 蔷薇 倚墙当户自横陈,致得贫家不似贫,外布芳菲虽笑日,中含芒刺欲伤人,清香往往生遥吹,狂蔓看看及四邻,遇有客来堪玩处,一端晴绮照烟新。
- 皮日休 和蔷薇次韵 谁绣连延满户陈,暂应遮得陆郎贫,红芳掩歛将迷蝶,翠蔓飘飖欲挂人,低拂地时如坠马,高临墙处似窥邻,祗应是董双成戏,剪得神霞寸寸新。
- 李建勋 蔷薇二首 万蕊争开照槛光,诗家何物可相方,锦江风撼云霞碎,仙子衣飘黼黻香,裛露早英浓压架,背人狂蔓暗穿墙,彩笺蛮榼旬休日,欲召亲宾看一场。
- 拂檐拖地对前墀,蝶影蜂声烂熳时,万倍馨香胜玉蕊,一生颜色笑西施,忘归醉客临高架,恃宠佳人索好枝,将并舞腰谁得及,惹衣伤手尽从伊。
- 宋 徐积 锦被堆 春风萧索为谁张,日暖仍熏百和香,遮处好将罗作帐,衬来堪用玉为床,风吹乱展文君宅,月下还铺宋玉墙,好向谢家池上种,绿波深处盖鸳鸯。
- 原 刘克庄 蔷薇 浥露含风匝树开,呼童净扫架边苔,湘红染就高张起,蜀锦机成乍剪裁,公子但贪桃夹道,贵人自爱药翻阶,宁知野老茅茨下,亦有繁英送一杯。
- 明 王韦 李少卿宅蔷薇 柔香弱蔓不胜寒,十二围屏锦绣攒,秦殿晓妆俱窈窕,习家春事未阑珊,怜将清奏愁中听,竞折高枝醉后看,好待诗成酬胜赏,东风休遣露华乾。
- 五言排律
- 原 唐 刘禹锡 蔷薇花联句 似锦如霞色,连春接夏开。(刘禹锡)波红分影入,风好带香来。(裴度)得地依东阁,当阶奉上台。(白行式)浅深皆有态,次第暗相催。(禹锡)满地愁英落,缘堤惜棹回。(度)芳浓濡雨露,明丽隔尘埃。(行式)似著胭脂染,如经巧妇裁。(白居易)奈花无别计,只有酒残杯。(张籍)
- 增 白居易 裴常侍以题蔷薇架十八韵见示因广为三十韵以和之 托质依高架,攒华对小堂。晚开春去后,独秀院中央。霁景朱明早,芳时白昼长。秾因天与色,丽共日争光。剪碧排千萼,研朱染万房。烟条涂石绿,粉蕊扑雌黄。根动彤云涌,枝摇赤羽翔。九微灯炫转,七宝帐荧煌。淑气熏行径,清阴接步廊。照梁迷藻棁,耀壁变雕墙。烂若丛然火,殷于叶得霜。胭脂含脸笑,苏合裛衣香。浃洽濡晨露,玲珑漏夕阳。合罗排勘缬,醉晕浅深妆。乍见疑回面,遥看误断肠。风朝舞飞燕,雨夜泣萧娘。桃李惭无语,芸兰让不芳。山榴何细碎,石竹苦寻常。蕙惨偎栏避,莲羞映浦藏。怯教蕉叶战,妒得柳花狂。岂可轻嘲咏,应须痛比方。画屏风自展,绣伞盖谁张。翠锦挑成字,丹砂印著行。猩猩凝血点,瑟瑟蹙金匡。散乱萎红片,尖纤嫩紫芒。触僧飘毳褐,留妓罥罗裳。寡和阳春曲,多情骑省郎。缘誇美颜色,引出好文章。东顾辞仁里,西归入帝乡。假如君爱杀,留著莫移将。
- 韩偓 寒食日沙县雨中看蔷薇 何处遇蔷薇,殊乡冷节时,雨声笼锦帐,风势偃罗帷,通体全无力,酡颜不自持,绿疏微露刺,红密欲藏枝,惬意凭栏久,贪吟放盏迟,傍人应见讶,自醉自题诗。
- 宋 徐铉 依韵和蔷薇 绿树成阴后,群芳稍歇时,谁将新濯锦,挂向最长枝,卷箔香先入,凭栏影任移,赏频嫌酒渴,吟苦怕霜髭,架迥笼云幄,庭虚展绣帷,有情萦舞袖,无力罥游丝,嫩蕊莺偷采,柔条柳伴垂,荀池波自照,梁苑客尝窥,玉李寻皆谢,金桃亦暗衰,花中应独贵,庭下故开迟,委艳装苔砌,分华借槿篱,仰昂匀灼烁,浓淡叠参差,幸植王宫里,仍逢宰府知,芳心向谁许,醉态不能支,芍药天教避,玫瑰众共嗤,光明烘昼景,润腻裛轻𩅰,丽似期神女,珍如重卫姬,君王偏属咏,七子尽搜奇。
- 七言排律
- 增 唐 徐夤 尚书会仙亭咏蔷薇 结绿根株翡翠茎,勾芒中夜刺猩猩,景阳妆赴严钟出,楚峡神教暮雨晴,踯躅岂能同日语,玫瑰方可一时呈,风吹嫩带香苞展,露洒啼腮泪点轻,阿母蕊宫期索去,昭君榆塞阙赍行,丛高恐碍含光燕,架隐宜栖报曙莺,斗日只忧烧密叶,映阶疑欲让双旌,含烟散缬佳人惜,落地遗钿少妓争,丹渥不因输绣叚,钱圆谁把买花声,海棠若要分流品,秋菊春兰两恰平。
- 五言绝句
- 增 唐 吴融 蔷薇 万卉春风度,繁花夏景长,馆娃人尽醉,西子始新妆。
- 宋 王十朋 佛见笑 学得酴醾白,更能相继芳,金仙粲然笑,鼻观不多香。
- 明 鲁铎 饮蔷薇下 独酌蔷薇下,花阴乱午风,有时残露滴,刚著酒杯中。
- 七言绝句
- 增 唐 白居易 戏题新栽蔷薇 移根易地莫憔悴,野外庭前一种春,少府无妻春寂寞,花开将尔当夫人。
- 和王十八蔷薇涧花时有怀萧侍御兼见赠 霄汉风尘俱是系,蔷薇花委故山深,怜君独向涧中立,一把红芳三处心。
- 戏题卢秘书新移蔷薇 风动翠条腰袅娜,露垂红萼泪阑干,移他到此须为主,不爱花人莫使看。
- 原 张祜 蔷薇花 晓风抹尽胭脂颗,夜雨催成蜀锦机,当昼开时正明媚,故乡疑是买臣归。
- 贾岛 题兴化园亭 破却千家作一池,不栽桃李种蔷薇,蔷薇花落秋风起,荆棘满庭君始知。
- 杜牧 蔷薇 朵朵精神叶叶柔,雨晴香拂醉人头,石家锦障依然在,闲倚狂风夜不收。
- 皮日休 重题蔷薇 浓似猩猩初染素,轻于燕燕欲凌空,可怜细丽难胜日,照得深红作浅红。
- 陆龟蒙 重题蔷薇 秾华自古不得久,况是倚春春已空,更被夜来风雨恶,满阶狼籍许多红。
- 裴说 蔷薇 一架长条万朵春,深红嫩绿小窠匀,只应根下千年土,曾葬西川织锦人。
- 增 牛峤 红蔷薇 晓啼珠露浑无力,绣簇罗襦不著行,若缀寿阳公主额,六宫争肯学梅妆。
- 徐夤 蔷薇 朝露洒时如濯锦,晚风飘处似遗钿,重门剩著黄金锁,莫被飞琼摘上天。
- 宋 韩锜 锦被堆 碎剪红绡间绿丛,风流疑在列仙宫,朝真更欲薰香去,争掷霓裳上宝笼。
- 不管莺声向晓催,锦衾春晓尚成堆,香红若解知人意,睡取东君不放回。
- 郑刚中 蔷薇 一架蔷薇四面垂,花工不苦费胭脂,淡红点染轻随粉,浥遍幽香清露知。
- 范成大 宝相花 谁把柔条夹砌栽,压枝万朵一时开,为君也著诗收拾,题作西楼锦被堆。
- 原 杨万里 野蔷薇 红残绿暗已多时,路上山花也则稀,䖃苴馀春还子细,燕支浓抹野蔷薇。
- 增 杨巽斋 佛见笑 芳葩丰美折轻红,想是祗园秀气钟,解使金仙犹动色,窥栏谁不解愁容。
- 僧如璧 蔷薇 蔷薇作架高一丈,准拟春风如许长,可怜条间一寸叶,中有嫩色三月香。
- 原 僧北涧 蔷薇 紫透红殷态度陈,露葵生色惜芳新,春风便是黄金屋,羞杀黄金屋里人。
- 增 元 钱惟善 粉团花下夜饮 万花碎剪玉团团,晴雪飞香夜不寒,恰似玉人相对立,酒尊移月近前看。
- 原 明 张新 黄蔷薇 并占东风一种香,为嫌脂粉学姚黄,饶他姊妹多相妒,总是输君浅淡妆。
- 王象晋 蔷薇 满架青龙争鼓奋,几行红粉竞辉光,倏然一阵微飔起,大地氤氲洒异香。
- 争爱浓香一抹红,壅培缔架费人工,何如吉贝东皋上,冬底犹能禦凛风。
- 诗散句
- 原 梁 简文帝 石榴珊瑚蕊,木槿悬星葩,岂如兹草丽,逢春始发花,回风舒紫萼,照日吐新芽。
- 增 唐 孟郊 忽惊红琉璃,千艳万艳开,佛火不烧物,净香空徘徊。
- 元 刘因 色染女真黄,露凝天水碧。
- 明 潘之恒 浅红疑中酒,微靥似窥人。
- 原 宋 王禹偁 红萼似嫌尘点污,青枝飞上别林开。
- 夏竦 攀折若无花底刺,岂教桃李独成蹊。
- 刘敞 解向人间占五色,风流不尽是荼蘼。
- 增 王安石 暗香一阵连风起,知有蔷薇涧底花。
- 卢琦 等闲点检春多少,墙角蔷薇几树花。
- 陈水厓 好把胆瓶收露水,亦须南渡贬蔷薇。
- 张谷山 可惜荼蘼都过了,绕篱犹自有蔷薇。
- 赵蔗境 蔷薇野性难拘束,过了邻家屋上红。
- 唐 沈佺期 幽叶吐蔷薇。
- 李白 石道生蔷薇。 烟窗引蔷薇。
- 徐晶 蔷薇一架紫。
- 李商隐 一丈红蔷拥翠筠。 碧鹦鹉对红蔷薇。
- 金 吴激 满池春水照蔷薇。
- 元 方夔 蔷薇几度老春风。
- 词
- 原 宋 李廷忠 生查子 玉女翠帷薰,香粉开妆面,不是占春迟,羞被群花见。 纤手折柔条,绛雪飞千片,流入紫金卮,未许停歌扇。
- 增 周邦彦 六丑 正单衣试酒,恨客里,光阴虚掷,愿春暂留,春归如过翼,一去无迹,为问家何在,夜来风雨,葬楚宫倾国,钗钿堕处遗香泽,乱点桃蹊,轻翻柳陌,多情更谁追惜,但蜂媒蝶使,时叩𥦗䙐。 东园岑寂,渐蒙笼暗碧,静绕珍丛底,成叹息,长条故惹行客,似牵衣待话,别情无极,残英小,强簪巾帻,终不似一朵,钗头颤袅,向人欹侧,漂流处,莫趁潮汐,恐断鸿,尚有相思字,何由见得。
- 别录
- 增 妆楼记 周显德五年,昆明国献蔷薇水十五瓶,云得自西域,以洒衣,衣敝而香不灭。
- 陈辅之诗话 林和靖梅花诗云,疏影横斜水清浅,暗香浮动月黄昏。近似野蔷薇也。
- 原 蔷薇露出大食国、占成国、瓜哇国、回回国,番名阿剌吉,洒衣经岁其香不歇,能疗人心疾,不独调粉为妇人面饰而已。
- 种植 立春折当年枝连榾桗,插阴肥地,筑实其傍,勿伤皮外留寸许长则易瘁,或云,芒种及三八月皆可插,黄蔷薇春初将发芽时,取长条卧寘土内,两头各留三、四寸,即活,须见天不见日处,一云,芒种日插之亦活。