第五十九卷:银杏
银杏
- 原 银杏,一名白果,一名鸭脚子。〈本草云:叶似鸭脚,因以为名。宋初始入贡,改呼银杏,因其形似杏而核色白也。今名白果。〉处处皆有,以宣城为盛。树高二三丈,或至连抱,可作栋梁。叶薄,纵理,俨如鸭掌,面绿背淡。二月开花成簇,青白色,二更开,旋即卸落,人罕见之。一枝结子百十,状如小杏,经霜乃熟,色黄而气臭。烂去肉取核为果,其核两头尖,中圆大而扁。三棱为雄,二棱为雌。其仁嫩时绿色,久则黄。其树耐久,肌理白腻,术家取刻符印,云能召使鬼神。气味甘、微苦,平,涩,无毒。生食解酒,降痰,消毒杀虫。熟食温肺益气,定喘𠻳。捣汁浣衣去油腻。食多壅气,胪胀,昏顿。《三元延寿书》言:白果食满千颗,杀人,昔有岁饥,以白果代饭,食饱者次日皆死。小儿食多昏霍,发惊引疳。同鳗鲡食,患软风。
- 汇考
- 增 卢氏杂记 唐郑光宴饮,把酒曰:某改令,身上取果子名,云膍脐。薛保逊还令云脚杏,满座大笑。
- 原 诗话总龟 京师旧无鸭脚,驸马都尉李文和自南方来,移植于私第,因而著子,自后稍稍蕃多,不复以南方为贵。
- 增 春渚纪闻 元丰间,禁中有果名鸭脚子者,四大树皆合抱。其三在翠芳亭之北,岁收实至数斛,而托地阴翳,无可临玩之所。其一在太清楼之东,得地显旷,可以就赏,而未尝著一实。裕陵尝指而加叹,以谓事有不能适人意者如此,戒圃者善视之而已。明年,一木遂花,而得实数斛。裕陵大悦,命宴太清以赏之,仍分颁侍从。
- 墨客挥犀 银杏,叶如鸭脚。独窠者不实,偶生及丛生者乃实。
- 原 涌幢小品 浦城县村中有白果一树,世传以为仙人掷树枝于上,其枝垂生。每年果熟时,不生于枝节,惟于树身肿成大块,破之可得二三斗,多至石馀。实视凡果差小,味则同。
- 增 京口记 胜果寺禅堂前,银杏一株巨甚,僧云宋植也。
- 半塘小志 银杏树在天王殿前,可泉上人房之侧,本大五抱,藤绕修条,鳞次鬣张,俨如龙甲,而体无枯瘁,当夏有秾阴,可庇十乘。余题曰:龙树。友人太仓王伯翊,读书寺中,爱其婆娑,芟除芜秽而置栏楯焉。
- 泰山记 五庙前银杏,大者围三仞,火空其中,独一面不枯,其上枝叶蔽芾如新植。
- 学圃馀疏 银杏树有大合抱而不实,人言树有雌雄,闻亦有法治之则生。树长大,秋冬叶纯黄,间枫林中相错如绣,此植圃中冈上,即不实,可也。
- 原 昆山县志 龚猗,汴人,殿中侍御史,扈从高宗南渡,道经昆山贞义里,折银杏一株,插地祝曰:若此枝得活,吾于是居。其枝长茂,后成大树,繁枝樛屈,臃肿如瘿如乳者,凡七十馀颗,相传为其子孙嗣世之数。
- 集藻
- 文散句
- 原 元 王祯 农书 绛囊贡御,玉碗荐酒,其初名价,岂减于葡萄、安石榴哉。
- 五言古诗
- 原 宋 梅尧臣 永叔遗李太博家新生鸭脚子 北人见鸭脚,南人见胡桃,识内不识外,疑若橡栗韬,鸭脚类绿李,其名因叶高,吾乡宣城郡,每以此为劳,种树三十年,结子防山猱,剥核手无肤,特置宫省曹,今喜生都下,荐酒压葡萄,初闻帝苑夸,又复主第褒,累累谁采掇,玉碗上金鳌,金鳌文章宗,分赠我已叨,岂无异乡感,感此微物遭,一世走尘土,鬓颠得霜毛。
- 增 梅尧臣 鸭脚子 魏帝迷远图,于吴求斗鸭,乃为吴人料,重玩志已箧,江南有嘉树,修耸入天插,叶如栏边迹,子剥杏中甲,持之奉汉宫,百果不相压,非甘复非酸,淡苦众所狎,千里竞赍贡,何异贵争啑。
- 依韵酬永叔谢予银杏 去年我何有,鸭脚远赠人,人将比鹅毛,贵多不贵珍,虽少未为贵,亦以知我贫,至交不变旧,佳果幸及新,穷坑我易满,分饷犹奉亲,计料失广大,琐屑且沉沦,何用报珠玉,千里来殷勤。
- 原 欧阳修 和圣俞李侯家鸭脚子 鸭脚生江南,名实未相浮,绛囊因入贡,银杏贵中州,致远有馀力,好奇自贤侯,因令江上根,结实夷门陬,始摘才三四,金奁献凝旒,公卿不及识,天子百金酬,岁久子渐多,累累枝上稠,主人名好客,赠我比珠投,博望昔所徙,葡萄安石榴,想其初来时,厥价与此侔,今已遍中国,篱根及墙头,物性久虽在,人情逐时流,谁当记其始,后世知来由,是亦史官法,岂徒续君讴。
- 增 欧阳修 梅圣俞寄银杏 鹅毛赠千里,所重以其人,鸭脚虽百个,得之诚可珍,予问得之谁,诗老远且贫,霜野摘林实,京师寄时新,封包虽甚微,采掇皆躬亲,物贱以人贵,人贤弃而沦,开缄重嗟惜,诗以报殷勤。
- 五言律诗
- 增 宋 梅尧臣 鸭脚子 高林似吴鸭,满树蹼金铺,结子繁黄李,炮仁莹翠珠,神农本草阙,夏禹贡书无,遂压葡萄贵,秋来遍上都。
- 七言律诗
- 增 明 吴宽 谢济之送银杏 错落朱提数百枚,洞庭秋色满盘堆,霜馀乱摘连柑子,雪里同煨有芋魁,不用盛囊书后写,料非钻核意无猜,却愁佳惠终难继,乞与山中几树栽。
- 七言绝句
- 原 宋 杨万里 银杏 深灰浅火略相遭,小苦微甘韵最高,未必鸡头如鸭脚,不妨银杏伴金桃。
- 诗散句
- 增 宋 梅尧臣 百岁蟠根地,双阴净梵居,凌云枝已密,似蹼叶非疏。
- 张商英 鸭脚半熟色犹青,纱囊驰寄江陵城,城中朱门翰林宅,清风六月吹帘旌,玉纤雪腕白相照,烂银壳破玻璃明。
- 张舜民 何人栽银杏,青条数尺间。
- 原 晁补之 宣城此物常充贡。
- 别录
- 增 物类相感志 用芦菔梗同煮银杏,不苦。
- 原 种植 须雌雄同种,其树相望乃结实,或雌树临水照影亦可。或于雌树凿一孔,纳雄树木一块以泥之,亦结子。
- 移栽 春分前后,先掘深坑,水搅成稀泥,然后下栽子。掘时连土,绳缚牢,不令散碎,则易活。
- 采摘 熟时,以竹篾箍树本,击篾,则银杏自落。