另参
贤妇人
- 毛诗曰:柏舟。共姜自誓也。卫世子共伯蚤死。其妻守义。父母欲夺而嫁之。誓而弗许。故作是诗。以绝之也。
- 列女传曰:楚昭贞姜。齐侯之女。楚昭王之夫人也。昭王出游。留夫人渐台之上而去。王闻江水大至。使使者迎夫人。忘持符。使者至。请夫人出。夫人曰:大王与宫人约。命曰:召宫(○列女传四。太平御览四百四十一。宫下有人字。)必以符。今使者不持符。妾不敢从使者而行。妾闻之。贞女之义不犯约。勇者不畏死。守节而已。妾知从使者必生。留必死也。然妾不敢弃约。越义而求生。大水至而死。乃号曰贞姜。
- 又曰:楚白贞姬者。楚白胜之妻也。白公早死。其妻纺绩不嫁。吴王闻其美。使大夫操金百镒。白璧一双。以聘焉。因以辎軿三十乘迎之。将以为夫人。夫人辞曰:白公无恙时。妾幸得充后宫。执箕帚。今白公不幸而死。妾愿守其坟墓。以终天年。今王赐金璧之聘。夫人之位。非愚妾之所闻也。吴王贤其守节而有义。号曰楚贞姬。
- 又曰:鲁秋胡洁妇者。鲁秋胡之妻也。秋胡子既纳之。五日而去。宦于陈。五年乃归。未至家。见路傍有一美妇人。方采桑。秋胡子下车罻日。(○列女传五。太平御览四百四十一作谓曰:)若曝独采桑。吾行道远。愿托桑阴下一食。妇人采桑不辍。秋胡子谓曰:力田不如逢少年。力桑不如见公卿。今吾有金。愿与夫人。妇人曰:采桑力作。纺织经织。以供衣食。奉二亲。养夫子而已矣。吾不愿人之金也。秋胡子还家。奉金遗母。母使人呼其妇。妇乃向采桑妇。妇乃自投于河而死。
- 又曰:梁寡高行者。梁之寡妇。早寡不嫁。梁贵人争欲取之。不能得。梁王闻之。使相聘之。高行曰:妾之夫。不幸先犬马填沟壑。妾宜以身荐棺椁。守养幼孤。不得专意。妾闻妇人之义。一往不改。以全贞信之节。弃义而从利。无以为人。乃援镜操刀。以割其鼻。曰:妾已刑馀之人。殆可释矣。王高其节。号曰高行。
- 又曰:(○太平御览四百四十引作皇甫谧列女传。下罗静。景奇妻。相登妻。刘长卿妻。同。)汉中赵高(○御览作嵩。)妻者。同郡张氏之女也。字礼脩。姑严酷无道。小怒则骂。大怒则罚。礼脩恭承。初无愠色。引过自咎。姑后知之。乃变意。厚加爱敬。后姑疾病。其女来视。临困。却女曰:我困矣。绝命当在贤妇之手。妇前抱持乃绝。后郡内遭贼。高死君难。礼脩以碧涂面。乱头称痛。怀刀在身。意气烈决。贼不迫也。叔父矜其年壮。欲更嫁之。礼脩慷慨。至死为誓。
- 又曰:丹阳罗静者。广德罗勤之女也。为同县朱旷所聘。昏礼未成。勤遇病丧没。邻比断绝。旷触冒经营。寻复病亡。静感其义。遂誓不嫁。有杨祚者。多将人众。自往纳币。静乃逃窜。祚劫其弟妹。静惧为祚所害。乃出见之曰:实感朱旷为妾父而死。是以托身亡者。自誓不贰。辛苦之人。愿君哀而舍之。如其不然。请守之以死。乃舍之。
- 又曰:蜀景奇妻者。罗氏之女。字贡罗。奇亡无嗣。贡罗专心供养。父青以许同郡宰诗。贡罗与父书。陈其情志。历年不归。后青受远使。诗白州。告县。发遣贡罗。贡罗乃由径道。诣州白诉。言意慷慨。请死不从。州嘉而许焉。
- 又曰:犍为相登妻者。名度。适登一年而寡。守令吴厚。因入问度。度引刀截发。县长吏复遣媒介。度曰:前已断发。谓之表心。何误复有斯言哉。欲取刀割鼻。左右救止。
- 又曰:沛郡刘长卿妻者。生一男。字玉。玉五岁而长卿卒。惧见谤(○太平御览四百四十作诱。)嫁。既不归宁。兄弟时往。防渐远疑。言不及外。玉年十五死。乃援刀割耳。明己不二。在丧侧者。无不感伤。
- 又曰:(○本条太平御览三百六十七引。作列女后传。又与下许升妻条。同见御览四百四十引。只作列女传。当均出皇甫谧书。)吴孙奇妻者。广陵范慎女。名姬。年十八。配奇一年而奇亡。慎以姬少寡无子。迎还其家。姬不肯归。迎者以父母命迫之。姬遂操刀。割耳及鼻曰:父迎我者。不过以我年少而色美。今已残矣。行将焉如。于是迎者空反。
- 又曰:广汉廖伯妻者。同郡段氏之女。名纪配。性聪敏。达于诗书。进退闲暇。父母将有所许。纪配曰:梁高行割鼻告诚。以全其节。求生害仁。仁者不为。纪配生见礼义。岂独使古人擅名哉。作诗三章。以讽父母。乃援刀断指。
- 又曰:吴许升妻者。吕氏之女。名荣。升游诞博戏。不治操行。荣躬勤家业。以养其姑。劝升学问。未尝不垂泪而言。荣父疾升。呼荣。欲改嫁之。荣曰:命之所遭。义无离贰。终不肯归。升后感悔。寻师远学。四年乃归。遂致名誉。为州所辟。遇劫被害。荣手刃杀升者。以首还祭。
- 又曰:(○按本条亦见后汉书列女传。当亦出皇甫谧书。)河南贞义者。乐羊子之妻。羊子出学。贞义截发卖。以供其费。后羊子得遗金一饼。以与贞义。贞义曰:妾闻君子不以利洿行。羊子惭而弃之。邻人欲犯贞义而劫其姑。贞义操刀而出。邻人曰:从者可。不从者杀汝姑。贞义仰天而叹。以刀刎颈而死。太守以大夫礼葬之。号曰贞义。
- 又曰:(○太平御览四百四十一引作皇甫谧列女传。)留子直妻者。汉末扰攘。随夫之从父。客居豫章。从父与贼交通。郡收族之。妻年少有色。太守客请以为妻。守死不从。以还太守。付吏杀之。临死颜色不变。口无怨言。郡吏及客怜。更还救请免。既得活。乃自割耳。久之。太守闻其夫在。遂还其妻。
- 又曰:(○太平御览五百引作列女后传。)会稽翟素者。翟氏之女也。受聘。未及配适。遭乱。贼欲犯之。临之以刃。曰:不从者。今即死矣。素曰:我可得而杀。不可得而辱。贼遂杀素。
- 诗 晋傅玄秋胡诗曰:秋胡纳令室。三日宦他乡。皎皎洁妇姿。泠泠守空房。嬿娩不终夕。别如参与商。精诚驰万里。既至两相忘。行人悦令颜。借息此树傍。言以逢卿喻。遂下黄金装。
- 宋颜延之秋胡诗曰:燕居未及好。良人顾有违。脱巾千里外。结绶登王畿。戒徒在昧旦。左右来相依。蚕月观时暇。桑野多经过。佳人从所务。窈窕援高柯。倾城谁不顾。弭节停中阿。南金岂不重。聊自意所轻。义心多苦调。密此金玉声。如何久为别。百行愆诸己。愧彼行露诗。甘之长川涘。
- 赞 晋左九嫔班婕妤赞曰:恂恂班女。恭让谦虚。辞辇进贤。辩祝理诬。形图丹青。名侔樊虞。
- 又孟轲母赞曰:邹母善导。三徙成教。邻止庠序。俎豆是效。断织激子。广以坟奥。聪达知礼。敷述圣道。
- 又狂接舆妻赞曰:接舆高絜。怀道行谣。妻亦冰清。同味玄昭。遗俗荣津。志远神辽。
- 又荆武王夫人邓曼赞曰:天道恶盈。极数则微。邈哉邓曼。心映祸几。睹兆叹亡。考德知衰。贤智卓殊。邈哉难追。
- 又齐杞梁妻赞曰:遭命不改。逢时险屯。夫卒莒场。郊吊不宾。哀崩高城。诉情穹旻。遂赴淄川。托躯清津。
- 又齐义继母赞曰:圣教玄化。礼贵信诚。至哉继母。行合典经。不遗宿诺。义割私情。表德来裔。垂则后生。
- 又鲁敬姜赞曰:邈矣敬姜。含德之英。于行则高。于理斯明。垂训于宗。厉发奇声。宣尼三叹。万代遗馨。
- 晋滔钮(○按当作钮滔。详下荐环夫人书。)母孙氏公孙夫人序赞曰:夫人姓公孙氏。会稽剡人也。夫人资三灵之淳懿。诞华宗之澄粹。奇朗照于龆龀。四教成于弱笄。慈恩温恭。行有秋霜之洁。祗心制节。性同青春之和。敦悦宪章。动遵礼规。居室则道齐师氏。有行则德配女仪。礼服有盈。笾豆无阙。猗欤夫人。天姿特挺。行高冰絜。操与霜整。性扬兰芳。德振玉颖。猗彼琼林。奇翰有集。展彼硕媛。含德来缉。动与礼游。静以义立。
- 碑 晋张林陈夫人碑曰:夫人姓徐。吴郡嘉兴人也。夫人少膺灵粹。诞兹淑贞。聪哲明敏。温恭柔顺。体仁足以长人。嘉德足以合礼。恭顺不隋其心。明烈寔备其体。若夫柔惠清顺。中和圣善。妇德既备。母道亦践。志厉冰玉。厥德靡显。靡靡其操。翼翼其仁。明景内映。朗节外新。芳徽风迈。淑慎其身。
- 书 晋钮(○原讹钧。据明本改。按晋书九十六虞潭母孙氏传。卒谥定夫人。此当是与虞潭母书。钮滔晋松阳令。见隋书经籍志集部。)滔母与虞定夫人荐环夫人书曰:琼闻兴贤崇德。圣主令典。旌善表操。有邦盛务。伏见族祖吴国亡民富春孙彦妻环。少厉令节。服膺道教。逮适孙氏。恪居妇职。宗姻有声。奉礼未周。彦母丧殒。丧殒半年。彦奄亡没。环率礼奉终。抗义明节。倾竭私产。以供葬送。礼服既终。前无立子。家欲改醮。誓而不许。
- 解 晋湛方生上贞女解曰:伏见西道县治下里龙怜。年始弱笄。出适皮氏。未逾半年。婿京殒没。京兄弟三人。相寻凋落。外靡期功之亲。内绝胤嗣之继。怜货其父母之资。躬亲机杼之勤。数年之间。三丧俱举。四节蒸尝。于今不辍。志存匪石之固。行无片言之玷。贤良屡聘。誓而弗许。守节穷居。于今五十馀年矣。详观之遗烈。(○句有脱文。)书于记传者。或毁发肤之体。以绝求者之望。或自经沟中。苟全不夺之志。虽操存而身亡。行立而形亏。寡能兼全其道。始终若斯者也。怜盖草莱之妇人耳。生于幽谷之中。长于荒榛之下。目不见尺素之文。耳不闻今古之说。师心率己。蹈兹四德。抑可谓禀灵山岳。自然天知者矣。而彤管未挥。令问不彰。非所以表贤崇善。激扬贞风也。