另参
谏
- 周官曰:保氏掌谏王恶。
- 礼记曰:为人臣礼不显谏。三谏而不听。则逃之。子之事亲也。三谏而不从。则号泣而随之。
- 左传曰:公将如棠观鱼者。臧僖伯谏曰:凡物不足以讲大事。其材不足以备器用。则君不举焉。故春蒐夏苗。狄狝冬狩。皆于农隙以讲事也。若夫山林川泽之实。器用之资。皂隶之事。官司之守。非君所及也。公曰:吾将略地焉。遂往陈鱼而观之。僖伯称疾不从。
- 又曰:宋华父督以郜大鼎赂公。纳于太庙。非礼也。臧哀伯谏曰:君人者。将昭德塞违。以临照百官。犹惧或失之。故昭令德以示子孙。百官于是乎戒惧。而不敢易纪律。今灭德立违。而寘其赂器于太庙。以明示百官。百官象之。其又何诛焉。国家之败。由官邪也。官之失德。宠赂彰也。郜鼎在庙。彰孰甚焉。
- 又曰:晋侯假道于虞以伐虢。宫之奇谏曰:虢。虞之表也。虢亡。虞必从之。晋不可启。寇不可玩。一之谓甚。其可再乎。谚所谓辅车相依。唇亡齿寒者。虞虢之谓也。(事具武部战伐篇。)
- 又曰:晋师为楚所败。既归。荀桓子请死。晋侯欲许之。士贞子谏曰:不可。林父之事君也。进思尽忠。退思补过。社稷之卫也。若之何煞之。夫其败也。如日月之食焉。何损于明。晋侯使复其位。
- 论语曰:事父母几谏。
- 逸礼曰:卫史䲡病且死。谓其子曰:我死。治丧于北堂。吾生不能进蘧伯玉而退弥子瑕。是不能正君也。生不能正君者。死不当成礼。死而置尸于北堂。于我足矣。灵公往吊。问其故。其子以父言闻于灵公。公失容曰:吾失矣。立召蘧伯玉而贵之。召弥子瑕而退之。徙丧于堂。成礼而后去。
- 晏子曰:景公有所爱槐。令吏守之。令犯槐者死。有过而犯之者。君令吏收而拘之。将加罪焉。晏子明日早朝。谏曰:君穷民财力。繁钟鼓之乐。极宫室之观。犯槐者死。刑煞不称。贼民之深者也。君飨国。德行未见于众。而刑辟著于国。婴恐其不可以莅国子民也。公曰:善。罢守槐之役。出犯槐之囚。
- 又曰:景公为台。台成。又欲为钟。晏子谏曰:君今既已筑台矣。又敛于民而为钟。则民必哀矣。敛民哀以为乐。不祥。非所以君民也。公乃止。
- 又曰:景公畋。十有八日而不反。晏子往见公。比至。衣冠尽不正。望游而驰。公见。逆劳曰:夫子何为遽。国家得无有故乎。晏子对曰:无恙也。虽然。婴愿有复也。国人皆以君安野而不安国。好兽而恶人。无乃不可乎。公于是罢田。即日归。
- 吕氏春秋传曰:越饥。请食于吴。子胥谏曰:不可与也。夫吴之与越。接土邻境。道易人通。仇雠敌战之国。非吴丧越。越必丧吴。今将输之粟。是长吾仇雠。财匮民怨。悔无及也。吴王不从。后吴饥。请食于越。越弗与。及攻之。夫差为禽。
- 又曰:卫灵公天寒凿池。苑春谏曰:天寒起役。恐伤民。公曰:天寒乎哉。苑春曰:公衣狐裘。坐熊席。是以不寒。今民衣弊不补。民则寒矣。公曰:善。令罢役。
- 王孙子新书曰:楚庄王攻宋。厨有臭肉。樽有败酒。将军子重谏曰:今君厨肉臭而不可食。樽酒败而不可饮。而三军之士。皆有饥色。欲以胜敌。不亦难乎。庄王曰:善。
- 又曰:卫灵公坐重华之台。侍御数百。随珠照日。罗衣从风。仲叔敖入谏曰:昔桀纣行此而亡。今四境内侵。诸侯加兵。土地日削。百姓乖离。今君内宠。无乃太盛欤。灵公再拜曰:寡人过矣。微子之言。社稷几倾。于是出宫女之不进者数百人。百姓大悦。
- 史记曰:赵肃侯游大陆。出于鹿门。大戊午扣马曰:耕事方急。一日不作。百日不食。肃侯下车而谢之。
- 又曰:始皇长子扶苏谏曰:天下初定。远方黔首未集。今皆重法绳之。臣恐天下不安。唯上察之。始皇怒。使扶苏北监蒙恬于上郡。
- 又曰:沛公入秦宫。宫室帏帐重室。狗马妇女以千数。意欲留居之。张良谏曰:夫秦为无道。故沛公得至此。夫为天下除残贼。宜缟素为资。今始入秦。即安其乐。此所□□□(○史记留侯世家作谓助桀三字。)为虐也。且忠言逆耳利于行。良药苦口利于病。沛公乃还军灞上。
- 又曰:高帝欲以赵王如意易太子。叔孙通谏曰:太子仁孝。天下皆闻之。吕后与陛下攻苦食淡。其可背哉。必欲废适而立少。臣愿先伏诛。以颈血污地。帝曰:公罢矣。吾特戏耳。叔孙通曰:太子者。天下根本。本壹摇。天下振动。奈何以天下戏。
- 汉书曰:郅都。景帝时为中郎。敢言直谏。面折大臣于朝。尝从上入上林。贾姬在厕。野彘入厕。上目都。都不行。上欲自持兵救贾姬。都伏上前曰:一姬死。复一姬进。天下所少。宁贾姬等乎。陛下纵自轻。奈宗庙太后何。上还。彘亦不伤贾姬。太后闻之嘉。赐都金百斤。上亦赐金百斤。
- 又曰:薛广德敢直言谏争。上幸甘泉。因留射猎。广德上书曰:窃见关东困极。民人流离。陛下日撞亡秦之钟。听郑卫之乐。臣诚悼之。今士卒暴露。从官劳倦。愿陛下亟反宫。思与百姓同忧乐。天下幸甚。上即日还。
- 又曰:梅福上书谏成帝曰:天下之士民。有上书求见者。辄使诣尚书。问其所言谏。可采取者。秩以斗升之禄。赐以一束之帛。若此。则天下之士。发愤懑。吐忠言。嘉谋日闻于上。天下之条贯。国家之表里。烂然可睹矣。
- 又曰:哀帝时。杜钦谏曰:臣闻曰:非仁无以广施。非义无以正身。今汉承周秦之弊。宜抑文尚质。表实去伪。臣窃有所忧。言之拂心逆耳。不言则渐日长祸不细。
- 说苑曰:楚庄王筑层台。延石千重。延壤百里。谏者七十二人皆死矣。有诸御已入谏庄王曰:昔虞不用宫之奇。而晋并之。曹不用僖负羁。而宋并之。吴不用子胥。而越并之。桀煞关龙逢。而汤得之。纣煞比干。而武王得之。遂趍出。王遽追之曰:吾用子之谏。先日说寡人者。不足动寡人之心。故皆至死。明日出令。有能入谏者。吾与为兄弟。废层台。罢民。
- 又曰:晏子复于景公曰:朝居严乎。公曰:朝居严则曷害于治国家哉。晏子对曰:朝居严则下无言。下无言则上无闻矣。下无言则谓之喑。上无闻则谓之聋。聋喑则非害治国家如何。且合升斗之谷。以满仓廪。泰山之高。非一石也。累卑然后高也。夫治天下者。非用一士之言也。
- 又曰:楚庄王立。三年不听朝。令于国曰:寡人恶为人臣谏其君者。今寡人有国家。立社稷。有谏即死无赦。苏纵曰:处君之高爵。食君之厚禄。爱死而不谏。则非忠臣也。乃谏庄王。立钟鼓之閒。王左伏杨姬。右拥成姬曰:吾钟鼓不暇。何谏之听。纵曰:臣闻之。好乐者迷。荆国亡无日矣。王曰:善。左执纵手。右抽佩刀。刎钟鼓之悬。明日授纵为相。
- 又曰:晋灵公造九层台。费用千亿。谓左右曰:敢有谏者斩。孙息乃谏曰:臣能累十三博棋。加九鸡子其上。公曰:吾少学。未尝见也。子为寡人作之。孙息即以棋子置其下。加九鸡子其上。左右慑惧。灵公扶伏。气息不续。公曰:危哉危哉。孙息曰:臣谓是不危也。复有危此者。公曰:愿见之。孙息曰:九层之台。三年不成。男不得耕。女不得织。国用空虚。户口减少。吏民叛亡。邻国谋议将兴兵。社稷一灭。君何所望。灵公曰:寡人之过。乃至于此。即坏九层之台。
- 汉武帝故事。汲黯谏上曰:陛下爱才乐士。求之无倦。比得一人。劳心苦神。未尽其用。辄已煞之。以有限之士。资无已之诛。陛下欲谁与为治乎。
- 东观汉记曰:张堪为光禄大夫。数谏。堪常乘白马。上每有异政。辄言白马生且复谏矣。(事具职部光禄篇。)
- 谢承后汉书曰:陈蕃谏桓帝曰:当今之世。有三空。田野空。朝廷空。仓库空。是谓三空。加之兵戎未戢。四方离散。是陛下焦心毁颜。坐而待旦之时也。岂宜扬旗曜武。骋心舆马之观乎。
- 汝南先贤传曰:建武八年。车驾西征隗嚣。郭宪谏曰:天下初定。车驾未可以动。宪乃当车。拔佩刀以断车靷。帝不从。遂上陇。其后颍川兵起。乃回驾而还。帝叹曰:恨不用郭宪之言。
- 魏略曰:太祖欲征吴而雨霖。三军多不愿行。太祖知其然。恐外有谏者。教曰:今虽戒严。未知所之。有谏者死。贾逵乃谏。太祖怒。收逵送狱。
- 魏志。辛毗能直谏。文帝践祚。为侍中。帝欲徙冀州十万户实河南。时连蝗民饥。毗与朝臣俱求见。帝知其欲谏。作色以见之。皆莫敢言。毗曰:陛下欲徙家。其计安出。帝曰:卿谓我徙之非耶。毗曰:诚以为非也。帝曰:吾不与卿共议也。帝起入内。毗随而引其裾。帝遂奋衣不还。良久乃出曰:卿持我何太急耶。
- 吴志曰:孙权既为吴王。欢宴之末。自起行酒。虞翻伏地佯醉。不待权去。翻起坐。权于是大怒。手剑欲击之。侍坐者莫不惶遽。唯大司农刘基起抱权谏曰:大王以三爵后煞善士。虽翻有罪。天下孰知之。且大王以能容贤。故海内望风。今一朝弃之。可乎。翻由是得免。
- 表 魏陈王曹植谏伐辽东表曰:臣伏以辽东负岨之国。势便形固。带以辽海。今轻军远攻。师疲力屈。彼有其备。所谓以逸待劳。以饱制饥者也。以臣观之。诚未易攻也。若国家攻而必剋。屠襄平之城。悬公孙之首。得其地。不足以偿中国之费。虏其民。不足以补三军之失。是我所获。不如所丧也。若其不拔。旷日持久。暴师于野。然天时难测。水湿无常。彼我之兵。连于城下。进则有高城深池。无所施其功。退则有归涂不通。道路瀸洳。东有待衅之吴。西有伺隙之蜀。吴起东南。则荆杨骚动。蜀应西境。则雍凉参分。兵不解于外。民罢困于内。促耕不解其饥。疾蚕不救其寒。夫渴而后穿井。饥而后殖种。可以图远。难以应卒也。臣以为当今之务。在于省徭役。薄赋敛。劝农桑。三者既备。然后令伊管之臣。得施其术。孙吴之将。得奋其力。若此则泰平之基。可立而待。康哉之歌。可坐而闻。曾何忧于二敌。何惧于公孙乎。今不恤邦畿之内。而劳神于蛮貊之域。窃为陛下不取也。
- 齐竟王陵上谠言表曰:臣闻明台既辟。承云之歌阐。衢室爰启。南风之颂流。莫非降道爝煇。纡灵浸泽。陛下凝庆协图。席昌属历。乾临冬暧。海镜春亭。选议钓俗。观风调纪。垂听革之典。降聆金之训。用能诗史无辍。工颂有闻。是故置四辅。立七谏。正国度。箴王阙。臣谓当今。宜崇谏司。专事昭塞。职蹈謇谔。绩宣王文。则优其宠秩。厚其节礼。庶献鲜之美。方高圣代。至乃靡衣媮食。曾宇雕墉。商贸浮侈。田莱芜替。棫朴爽流。摽梅失序。勉民观俗之宜。设官立事之要。随阙兴规。衮废能补。如此则壤咏无远。辕乐可追。
- 书 秦李斯上书谏始皇曰:臣闻吏议逐客。窃以为过矣。昔者穆公求士。西取由余于戎。东得百里奚于宛。迎蹇叔于宋。来丕豹公孙支于晋。此五子者。不产于秦。穆公用之。并国二十。遂霸西戎。惠王用张仪之计。拔三川之地。西并巴蜀。北收上郡。南取汉中。苞九夷。制鄢郢。东据成皋之险。割膏腴之壤。散六国之从。使之西面事秦。功施到今。昭王得范睢。废穰侯。逐华阳。强公室。杜私门。蚕食诸侯。使秦成帝业。皆以客之功。由此观之。客何负于秦哉。今陛下致昆山之玉。有随和之宝。垂明月之珠。服太阿之剑。乘纤离之马。建翠凤之旗。树灵鼍之鼓。此数宝者。秦不产一焉。而陛下悦之。必秦国之所生然后可。则是夜光之璧。不饰朝廷。犀象之器。不为玩好。而骏马駃騠。不实外厩。所以饰后宫。充下陈。娱心意。悦耳目者。必出于秦然后可。则是宛珠之簪。锦绣之饬。不进于前。而赵女不立于侧也。所重者在乎色乐。而所轻者在乎人民。此非所以誇海内也。
- 汉邹阳上书谏吴王曰:臣闻蛟龙骧首奋翼。则浮云出流。雾雨成集。圣王砥节脩德。则游谈之士。归义思名。今臣尽智毕议。易精极虑。则无国而不可干。饰固陋之心。则何王之门。不可曳裾乎。然臣历数王之朝。背淮千里而自致者。非恶臣国而乐吴民也。窃高下风之行。尤悦大王之义。故愿大王无忽。察听其至。夫全赵之时。武力鼎士。𥙆服丛台之下者。一旦成市。不能止幽王之沆患。淮南连山东之侠。死士盈朝。不能还厉王之西也。然则计议不得。虽诸贲不能安其位。亦明矣。今汉据全秦之地。兼六国之众。大王之所明知也。今夫谄谀之臣。为大王计者。不论骨肉之义。民之轻重。国之大小。以为吴祸。此臣所以为大王患也。夫举吴兵以訾于汉。譬犹蝇蚋之附群牛。腐肉之齿利剑。锋接必无矣。
- 汉枚乘上书谏吴王曰:得全者昌。失全者亡。舜无立锥之地。以有天下。禹无十户之聚。以王诸侯。汤武之土。不过百里。上不绝三光之明。下不伤百姓之心者。有王术也。忠臣不避重诛以直谏。则事无遗策。功流万世。夫以一缕之任。系千钧之重。上悬之无极之高。下垂之不测之深。虽甚愚之人。犹知哀其将绝也。人性有畏其影而恶其迹者。却背而走。足迹愈多。影愈疾。不知就阴而止。影灭而迹绝。欲人勿闻。莫若勿言。欲人勿知。莫若勿为。福生有基。祸生有胎。纳其基。绝其胎。祸何自来。夫铢铢而称之。至石必差。寸寸而度之。至丈必过。磨砻砥砺。不见其损。有时而尽。种树畜养。不见其益。有时而大。积德累行。不知其善。有时而用。弃义背理。不知其恶。有时而亡。楚有子玉得臣。晋文为之侧席而坐。赵有廉颇马服。强秦不敢窥兵。昔白起为秦将。南伐郢都。北坑赵括。以纤介之过。赐死杜邮。秦民怜之。莫不陨涕。
- 汉司马相如上书谏武帝曰:物有同类而殊能者。故力称乌获。捷言庆忌。勇期贲育。臣之愚暗。窃以为人诚有之。兽亦宜然。今陛下好凌阻险。射猛兽。卒然遇轶材之兽。骇不存之地。犯属车之清尘。舆不及还辕。人不暇施巧。虽有乌获逢蒙之伎力。不得施用。枯木朽株。尽为难矣。夫轻万乘之重。不以为安。而乐出万有一危之涂以为娱。臣窃为陛下不取也。盖明者远见于未萌。而智者避危于无形。祸固多藏于隐微。而发于人所忽也。鄙谚曰:家累千金。坐不垂堂。此言虽小。可以喻大。
- 序 梁元帝忠臣传谏争篇序曰:富贵宠荣。人所不能忘也。刑戮流放。人所不能甘也。而士有冒雷霆。犯颜色。吐一言终。知自投鼎镬。取离刀锯。而曾不避者。其故何也。盖伤茫茫禹迹。毁于一朝。赫赫宗周。灭成禾黍。何者。百世之后。王化渐颓。钦若之信既尽。解网之仁已泯。徒以继体所及。守器攸归。出则清警传路。处则凭玉负扆。事无暂舛。意有必从。所谓生于深宫之中。长于妇人之手。未尝知忧。未尝知惧。况惑裒人之巧笑。迷阳阿之妙舞。重之以刳斮。囚之以逋逃。亦有倾天灭地。污宫潴社之罪。拔本塞源。裂冠毁冕之衅。于是策名委质。守死不二之臣。以刚肠疾恶之心。确乎贞一之性。不忍见霜露麋鹿。栖于宫寝。麦穗黍离。被于宗庙。故沥血抽诚。披胸见款。赴燋烂于危年。甘灭亡于昔日。冀桐宫有返道之明。望夷无不言之恨。而九重悬远。百雉严绝。丹心莫亮。白刃先指。见之者掩目。闻之者伤心。然后鸣条有不收之魂。商郊致白旗之戮。
- 论 汉东方朔非有先生论曰:非有先生仕于吴。进不能称往古以广主意。退不能扬君美以显其功。吴王怪而问之。先生曰:谈何容易。夫谈者。有悖于目而拂于耳。谬于心而便于身。或有悦于目。顺于耳。快于心。而毁于行者。非有明王圣主。孰能听之。吴王曰:何为其然也。先生对曰:昔关龙逢深谏于桀。而王子比干直言于纣。此二臣者。直言其失。切谏其邪。将以为君之荣。除主之祸也。今则不然。反以为诽谤君之行。无人臣之礼。戮及先人。为天下笑。故曰:谈何容易。故养寿命之士。莫肯进也。遂居深山之閒。积土为室。编蓬为户。弹琴其中。以咏先王之风。亦可以乐而忘死矣。
- 汉谷永与王音书曰:夫上德厚则下爱深。下爱深则其谋忠。其言至。昔善将国者不忘危。善养生者不讳死。以忠臣直友。明史良医。灵蓍信龟。咸得尽忠正言。不蔽兆占。故能迁咎延誉。转祸为福。